Қarshi muҳandislik-iқtisodiyot instituti “Axborot texnologiyalari va matematik modellashtirish” kafedrasi assistenti J

 
 
 
Mavzu:
Matn muharrirlari. Matn muharrirlarining turlari, asosiy vazifalari va qo’llanilishi
Reja: 
1. Matn muharrirlari. 
2. WINDOWS tarkibidagi matn muharrirlari 
3. 
Microsoft Office 
tarkibidagi matn muharriri 
WINDOWS tarkibidagi matn muharrirlari
Standart dasturlar WINDOWS tarkibidagi (birgalikda beriladigan) dasturlardir. Bu dasturlar 
yordamida biz har xil asosiy ammallarni bajarishimiz mumkin (matn yozish, rasm chizish, musika 
eshitish, video ko’rish, hisob kitob qilish, uyin uynash va xoqazo). Bu dasturlarning kamchiligi bor 
- shu dasturlar yordamida sodda fayllarni yaratishimiz va dasturlar yordamida tashqi qurilmalarning 
kam imkoniyatlaridan foydalanishimiz. Endi shu bo’limlar bilan yaqinroq tanishini boshlaymiz. 
Bosh menyuning PROGRAMM bo’limi yordamida kompyuterimizga o’rnatilgan dasturlar 
ro’yxatini ko’rishimiz va ularni ishga tushirishimiz mumkin. Bu bo’lim ichidagi dasturlar va ular 
guruhlar ro’yxatida 
СТАНДАРТНЫЕ
nomli dasturlar guruhi joylashadi. 
SHu dasturlardan birinchi tanishadigan dastur bu -BLOKNOT (NotePad) dasturi. Uning 
yordamida eng sodda matnli (txt va wri kengeytmali) fayllarni yaratishimiz va taxrirlashimiz 
mumkin. Bu dasturda hamma matnlar yoziladi, rasm va jadvallar bilan ishlash imkoniyatlar yo’q. 
7-rasm 
Bu dasturni ishga tushurish uchun biz sichqoncha yordamida ПУСК tugmasini bosamiz, keyin 
ПРОГРАММЫ bo’limini tanlaymiz. Shu bo’limdagi СТАНДАРТНЫЕ guruhini topib ichidagi 
БЛОКНОТ nomli dasturni ishga tushiramiz. 
Dastur ishga tushgach ekranda standart dastur oynasini ko’ramiz (7-rasm). Uning asosiy ish 
sohasi oq varaqga o’xshash bo’lib unda qora chiziqcha -kursor joylashadi. Bu kursor turgan joyda 
matn paydo bo’ladi. Kursorni joyilashinishini o’zgartirish uchun klaviaturadagi ko’rsatgichlardan 
foydalanamiz. 

---

36 
Yozilgan matnli faylni saqlash uchun sichqoncha bilan menyuning ФАЙЛ bo’limini tanlab 
ichidagi СОХРАНИТЬ buyrug’ini tanlaymiz. Natijada СОХРАНЕНИЕ ДОКУМЕНТА oynasi 
paydo bo’ladi (8-rasm). Bu oyna orqali fayl saqlanishi kerak bo’lgan papka ichiga kirib oynaning 
pastki qismida joylashgan ИМЯ ФАЙЛА satriga saqlanayotgan faylning nomini yozamiz va 
СОХРАНИТЬ tugmasini bosamiz. 
8-rasm 
Qaysidir matnli faylni taxrirlash yoki ko’rish uchun ochmoqchi bo’lsak u holda sichqoncha 
bilan menyuning ФАЙЛ bo’limini tanlab ichidagi ОТКРЫТЬ buyrug’ini tanlaymiz. Natijada 
saqlashda chiqqan oynaga o’xshash ОТКРЫТИЕ ДОКУМЕНТА nomli oyna hosil qilinadi. Shu 
oyna orqali biz kerakli faylni topib, uni tanlab ОТКРЫТЬ tugmasini bosamiz. 
Matnli faylni bosmaga (printerga) chiqarmoqchi bo’lsak sichqoncha bilan menyuning ФАЙЛ 
bo’limini tanlab ichidagi ПЕЧАТЬ buyrug’ini tanlaymiz. 
СТАНДАРТ dasturlarning boshqasi bu - WORD PAD dasturi. Uning yordamida esa 
murakkabroq (.doc, .txt, .wri, .rtf kengaytmali) matnli fayllarni yaratishimiz mumkin. Bu dasturda 
matn har xil harflar shrifti (shaqli), har xil razmerida (kattalikda) va har xil ko’rinishida yoziladi, 
rasmlar bilan ishlash imkoniyat bor. Lekin jadvallar bilan ishlash imkoniyati yo’q. 
Bu dasturni ishga tushirish uchun biz sichqoncha yordamida ПУСК tugmasini bosamiz, keyin 
ПРОГРАММЫ bo’limini tanlaymiz. Shu bo’limdagi СТАНДАРТНЫЕ guruhini topib ichidagi 
WORDPAD nomli dasturni ishga tushiramiz (9-rasm). Dastur ishga tushgach ekranda standart 
dastur oynasini ko’ramiz. Dastur oynasi qo’yidagi qismlardan iborat: NOM SATRI (dastur belgisi, 
fayl nomi, dastur nomi va oynaning uchta asosiy tugmalarini ko’rsatadi), menyu satri (dasturning 
asosiy buyruqlar joylashgan menyu), YORDAMCHI QUROLLAR TUGMALARI SATRI 
(yordamchi qurollar tugmalari joylashgan), ISH SOHASI (oq varaq), MA‘LUMOTLAR SATRI 
(qo’shimcha ma‘lumotlar). 

---

37 
9-rasm 
Bu dasturda ishlash uchun biz yordamchi qurollar bilan yaqinroq tanishimiz kerak. Ular ishlash 
holatlari bo’yicha guruhlarga bo’lingan.