|
1-жадвал
Ўсмирларнинг ўз-ўзига бўлган муносабатини тадқиқ қилиш натижалари (В.В.Столин ва С.Р.Пантелеевларнинг “Ўсмирларни ўз-ўзига бўлган муносабатини аниқлаш” тести, n=154)
№
|
Ўз-ўзига муносабат
|
Ҳамма ўсмирларга нисбатан
|
5-синф
|
7-синф
|
9-синф
|
1
|
Интеграл “Мен”
|
21,1
|
21,6**
|
21,1**
|
20,6
|
2
|
Ўзини ҳурматлаш
|
9,6
|
9,2
|
9,5**
|
10,1
|
3
|
Ўзини ёқтириш
|
9,8
|
10,4**
|
9,8**
|
9,3
|
4
|
Бошқаларнинг ижобий муносабатини кутиш
|
8,4
|
7,7**
|
8,4***
|
9,2
|
5
|
Ўзига қизиқиш
|
5,8
|
5,4
|
5,6**
|
6,3
|
6
|
Ўзига ишониш
|
5,7
|
5,2*
|
5,7*
|
6,1
|
7
|
Ўзгалардан кутилаётган ёрдам
|
6,2
|
6,6*
|
6,3**
|
5,8
|
8
|
Ўзини қабул қилиш
|
5,3
|
4,8*
|
5,3**
|
5,9
|
9
|
Ўз-ўзига раҳбарлик қилиш
|
3,7
|
3,3*
|
3,6**
|
4,1
|
10
|
Ўзини айблаш
|
5,4
|
5,0*
|
5,4**
|
5,9
|
11
|
Ўзига қизиқишни ифодалаш
|
5,3
|
5,9**
|
5,3**
|
4,8
|
12
|
Ўзини тушуниш
|
3,3
|
3,0
|
3,2*
|
3,6
|
*) p<0.05, **)p<0.01, ***)p<0.001
1-жадвалдаги кўрсаткичлар таҳлилидан кўринадики, ўсмирларнинг интеграл “Мен”и (ўз “мени”даги “яхши ва ёмон” жиҳатларни интеграл ҳис этиш кўрсаткичи) ўртачадан бироз юқорироқ аҳамиятга эга (30 тадан 21,1 балл). Биз мазкур кўрсаткичга асосланиб ўсмирларда ўзини-ўзи англашнинг шаклланишида индивидуал имкониятларига ортиқча баҳо бериш билан миллий-типик ва тарбиявий психологик омиллар таъсирининг баъзи ўринларда пасайганлиги натижаси деб баҳолашга кўпроқ мойилмиз.
Бизнингча, ўсмирларнинг “интеграл мени” динамикаси уларнинг ёши ва билим тажрибасига боғлиқлиги қизиқарлидир. Масалан, ўсмирларнинг (5-синфлар 21,6; 7-синфлар 21,1; 9-синфлар 20,6 балл) ёш босқичлари ўсиши ва ҳаёт тажрибалари ошиши билан, уларнинг ўз “Мени”га тарафдорлик (ортиқча баҳо бериш) кўрсаткичлари пасайиб боришини яққол кўрамиз. Хусусан, ана шу даврда ўз “Мени”ни назорат қилиш, бошқаларга таққослаш ва уни қайта баҳолаш рўй беради, умуман қатнашчининг ўқиш, яшаш ва ҳаётга онгли муносабати ортиши билан (бизнинг ўйлашимизча) ўз-ўзини танқид, ўзига назорат ва ўзини бошқалар билан таққослаш кучайиб боради. Ўз “Мени”ни тўғри ва реал баҳолашга яқинлашиб бориши кузатилади.
Тажриба гуруҳидагиларда баъзи кўсаткичлар бироз устунроқ намоён бўлган бўлса-да, ўзига ишониш, ўзини айблаш, ўзини тушуниш ва ўзгалардан кутилаётган ёрдам кўрсаткичларида назорат гуруҳидагиларни кўрсаткичларига нисбатан пастроқ кўрсаткичлар намоён бўлганлиги аниқланди. Бу ҳолатни жиноят мотивлари шаклланаётган ўсмир ёшлар оиласида соғлом тарбиявий-психологик муҳитнинг йўқлиги, ёшлар тарбияси учун муҳим ҳисобланган ўқитувчи, ота-она ва маҳалла-гузар ҳамкорлигининг йўлга қўйилмаганлиги, ота-онанинг бола тарбиясидаги бефарқлиги, натижада миллий-маданий муҳитда амал қиладиган меъёрлар - итоаткорлик, андишалилик, бир қарорга келишда доимо ёши катталар ва ўқимишлилар маслаҳатига амал қилиш, кўнгилчанглик, ўзини айбдор ҳис қилиш, ўзига танқидий баҳо бериш, ўзини тушунишда эътиборлилик каби хусусиятларнинг айнан шундай ўсмирларда шаклланмаганлиги билан изоҳлаш мумкин.
Шу билан бирга ҳозирги ахборот асри қўяётган талаблар ҳамда ирсон ҳуқуқлари маданиятини шакллантириш жараёнида фуқароларни ахборотлаштиришнинг долзарб аҳамятга эга эканлигини эътиборга оладиган бўлсак, маскур қонунчилик базасини ва тегишли механизмларини янада такомиллаштириш зарурияти юзага келаётганлигини қайд этиш лозим.
Ўз навбатида, инсон ҳуқуқлари маданиятини шакиллантиришда ҳуқуқий ахборотнинг ўрни ва аҳамияти қўйидагиларда намоён бўлиши қайт этиш лозим:
- мамлакатимизда амалга оширилаётган демократик ислоҳатларнинг чуқурлашиб бораётган бугунги кунда жамиятни ҳуқуқий ахборотлаштириш тизимларининг самарали фаолияти инсон ҳуқуқлари маданиятини юксалтиришда муҳим омил бўлиб хизмат қилади.
- инсон ҳуқуқий онги ва маданиятига ижобий мазмунда таъсир этиш кўп жиҳатдан замонавий ахборот коммуникатив тизимлари томонидан яратиладиган ҳуқуқий ахборотнинг ҳажми, сифати, етказиб бериш тезлиги ва бошқа жиҳатлари билан белгиланади;
- ҳуқуқий ахборотлаштириш жараёнида фуқоролар ҳуқуқ нормалари, ҳуқуқий назариялар, концепциялар, давлат ҳокимияти органлари ҳамда ҳуқуқий механизмларнинг фаолиятидан хабардор бўладилар;
- ҳуқуқий аҳборотни эгаллашга бўлган кафолот жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, шахси, ижтимоий мавқедан қатий назар Ўзбекистон Респбликасининг барча фуқаролари учун таъминлайдиган бўлиши лозим;
Хулоса қилиб айтганда, инсон ҳуқуқлари маданиятини ривожлантириш: биринчидан, уларни ижтимоий ҳаётда, давлат ишларида онгли ва фаол иштирок этиш шарт бўлса, иккинчидан, уларнинг фаровон турмуш тарзини, умумий маданиятини шакллантириш, учунчидан, ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш, жамиятда ва кишилар аро муносабатда осойишталик, ўзаро тенг ҳуқуқли ҳамкорликни , яъни бир сўз билан айтганда адолатли, маънан баркамол ва юксак ҳуқуқий маданиятли жамиятни қўриш омилидир. Бундай мақсадга эришишда инсон ҳуқуқлари маданиятини шакллантиришнинг бошқа омиллари билан қаторда уларнинг ҳуқуқий ахборотлаштириш ҳам аҳамиятга эга эканлигини алоҳида қайт этиш жоиз.
Адабиётлар.
1.Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси.-Т.:Ўзбекистон, 2010. 8-б.
2.Болаларни маънавий ва жисмоний ривожланишида ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг долзарб масалалари. Республика илмий амалий конференция материаллари. 12 апрель 2017 й. Тошкент. 13-б.
3.Жўраев Б.Ўқувчиларда юридик тушунчалар шаклланишининг психологик жиҳатлари. Ўз Р Фан нашриёти. 2014 .Тошкент. 154-Бет.
4.Жўраев Б.Ўқувчиларда юридик тушунчалар шаклланишининг психологик асослари. Псхология фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси . Тошкент -2017 йил.
5.www.goog.uz
6.www.psixo.ru3.2.-§
Do'stlaringiz bilan baham: |
