Aromatik aminlar

Birlamchi aromatik aminlarni olinishi
Ar-NH₂ ning umumiy formulasi. Masalan: C₆H₅NH₂ anilin( fenilamin), CH₃-C₆H₄-NH₂ o -, m -, va p-aminotoluollar yoki toluidinlar.
Aromatik aminlarni sintez qilish uchun ishlatiladigan usullar orasida nitro birikmalarini qaytarish, aromatik galogenli va gidroksi-birikmalarning bir qator almashtirish reaksiyalari, qayta guruhlash va kamroq to’g’ridan-to’g’ri aminlash kiradi.
Birlamchi aromatik aminlarni olishning odatiy usuli nitro birikmalarini qaytarishdir:

Qayta tiklash kislotali yoki asosiy sharoitlarda yoki katalizator ishtirokida vodorodning bevosita ta’siri bilan amalga oshirilishi mumkin. Kamaytirish

agentini tanlash asosan molekulada mavjud bo’lgan boshqa guruhlarning tabiati bilan belgilanadi. Odatda, kislotali tabiatni agentlari afzal ko’rishadi, birlamchi agentlar qo’llanmaslikka harakat qilinadi. Temir va xlorid kislota yoki sulfat kislota, qalay va gipoxlorit kislota, vodorod sulfidi va metall sulfidlari, gidrosulfitlar va nihoyat, tiklash katalitik yoki elektrokimyoviy usullar bilan amalga oshirilishi mumkin.

Yaqingacha aromatik aminlar aromatik seriyali va ammiakning galogenli xosilalaridan olinadi. Misol uchun, anilin xlorobenzolni mis(I) oksidi ishtirokida 200 ºC da bosim ostida suvli ammiak bilan qizdirilganda olinishi mumkin:

Reaksiya degidrobenzolning oraliq shakllanishi bilan sodir bo’ladi.

Ammiak bilan benzolli halqani to’g’ridan-to’g’ri aminlash murakkab katalizatorlar (molibden, volfram yoki xrom tuzlari va nikel va mis oksidi):

Aromatik aminlar ham Goffman reaksiyasi bilan amidlar orqali kislotalardan olinishi mumkin:

C₆H₅-CONH₂ + NaOBr  C₆H₅-NH₂ + CO₂ + NaBr

Sof aromatik ikkilamchi Ar₂NH aminlarining umumiy formulasi, yog ‘ -aromatik Ar-NH-Alk, masalan, difenilamin (C₆H₅)₂NH, metilfenilamin (metilanilin) C₆H₅-NH-CH₃.

Sof aromatik ikkilamchi aminlar aromatik aminlarni tuzlari bilan qizdirish orqali olinadi:

ArNH₂ + Ar-NH₂∙HCl → Ar₂NH + NH₄Cl

Ikkilamchi yog’li aromatik aminlarning galogenli va spirtli birikmalari yordamida birlamchi aromatik aminlarni alkillashning an’anaviy usullari bilan olinadi. Sanoatda alkillanish odatda kislotalar mavjudligida spirtlar bilan amalga oshiriladi va ikkilamchi va uchlamchi amin tuzlari aralashmasi olinadi:

С₆H₅-NH₂ ∙ HCl + CH₃OH → C₆H₅NH-CH₃ ∙ HCl +H₂O

C₆H₅-NHCH_{3  }HCl + CH₃OH → C₆H₅N-(CH₃)_{2 }HCl + H₂O

O’rta yog’li aromatik aminlar (uclamchi aminlar aralashmalarisiz) atsil aminlarning atsil xosilalarini alkillab, maxsulotni gidroliz qilib olinadi :

Ikkilamchi yog’li aromatik aminlar, shuningdek, shiffli asoslar (azometinlar):

C₆H₅­N=CH-CH ₃ + 2H₂  C₆H₅-NH-CH₂-CH₃
Etilanilin

N-Alkillash. Anilin alkilgalogenidlar ta’sirida ikkilamchi amin (tayanch shaklida) hosil bo’ladi, bu esa keyingi reaksiya bilan uclamchi aminga aylanadi. Alkil sulfonatlar va sulfonatlar alkillovchi moddalar sifatida ishlatilishi mumkin.

Bu reaksiya N-alkil va N,N-dialkillanilinlarni ishlab chiqarishning sanoat usuliga asoslanadi: anilin va uning sulfat yoki gidroxloridi 170-180^oC gacha bo’lgan haroratda bosim ostida kerakli spirtlar bilan qizdiriladi. Katalizator sifatida mis kukuni yoki kaltsiy xlorid ishlatiladi. Odatda distillash bilan tozalangan ikkilamchi yoki uchlamchi aminni olish imkonini beruvchi shartlarni tanlanadi.

Uchlamchi aromatik aminlarni olinishi
Trifenilamin (C₆H₅)₃N (toza aromatik amin), difenil metilamin(C₆H₅)₂NCH₃, dimetilanilin C₆H₅N(CH₃)₂ (yog’li aromatik aminlar).
Har ikki holatdagi uchlamchi aromatik aminlarni birlamchi yoki ikkilamchi aminlarni alkillash yoki asillash orqali olinadi:


C₆H₅-NH₂ + 2 CH₃OH  C₆H₅-N(CH₃)₂ + 2 H₂O
Keyinchalik erishish qiyin bo’lgan uchlamchi toza aromatik aminlar mis kukuni ishtirokida ariliodidlar bilan ikkilamchi aminlarni qizdirish orqali olinadi:


(C₆H₅)₂-NH + C₆H₅J _{ } (C₆H₅)₃N + HJ