Arifmetik-mantiqiy qurilmalar va tezlashtirilgan ko‘chirish bloklari, matritsali ko‘paytirgichlar

Mikroprotsessor (MP) 
deb berilganlar ustidan arifmetik va mantiqiy amallar 
bajaradigan dasturiy-boshqariladigan qurilmaga aytiladi. MP bitta yoki bir nechta KIS 
ko‘rinishida bajariladi. Lekin turli MPli texnika yaratishda bitta MP yetarli emas. Ixtiyoriy MP 
tizim dasturlar, berilganlar va berilganlarni qayta ishlash natijalari, ma’lumotlarni kiritish-
chiqarish vositalari, boshqaruv ob’ektlari va qayta ishlash natijalarini aks ettiruvchi vositalar 
o‘rtasida aloqa bog‘lash kabi vositalardan tashkil topgan bo‘lishi kerak. 
MP tuzilmasi 
deganda apparat vositalar va ular orasidagi aloqa tushiniladi. Apparat 
vositalari – MP qurilmalari va boshqa KISlar tuziladigan elektron sxemalardir. 
Har bir MP tuzilmasida ikkita asosiy qismni ajratib ko‘rsatish mumkin: qayta 

---

ishlanayotgan va boshqaruvchi. MPning qayta ishlanuvchi qismi bo‘lib arifmetik-mantiqiy 
qurilma (AMQ) hisoblanadi. Zamonaviy AMQlarda bajariladigan asosiy amallar bo‘lib 
arifmetik qo‘shish va ko‘paytirish amallari hisoblanadi. Tuzilishi ko‘ra AMQlar kombinatsion 
qurilma hisoblanadi va xususiy xotira elementlariga ega bo‘lmaydi. U yoki bu amallarni 
bajarish vaqtida oraliq natijalarni saqlash uchun o‘zgaruvchilarni kiritish uchun AMQlar 
registrlar bilan to‘ldiriladi. 
Protsessor tuzilmalari turlicha bo‘lishi mumkin. Lekin ularning ko‘pchiligini shartli 
ravishda uchta turga kiritish mumkin: akkumulyatorli, umumiy maqsadlarga mo‘ljallangan 
registrli, stekli xotira blokili. 
Sodda protsessorlar komandalar hisoblagichi, komandalar registri, adres (manzil) 
registri, holatlar registri, akkumulyator va buferli registrlardan tashkil topgan bo‘ladi. Bunday 
protsessorlar odatda 
akkumulyatorli protsessorlar 
deb ataladi, chunki barcha arifmetik va 
mantiqiy amallar, hamda ma’lumot uzatish bo‘yicha amallar akkumulyator yordamida 
bajariladi. 

---

Registrlarning ko‘pchiligi universal bo‘lgan protsessorlar ham mavjud, ya’ni ular 
akkumulyatorlar, indeks registrlari, stek ko‘rsatgichi va shu kabi amallarni bajarishi mumkin. 
Ular