Археологиянинг роли

Шарқшунослик жамияти Тошкент бўлимининг фаолияти
(1901-
1913) ҳам диққатга сазовордир. Бу бўлим ташубусси билан ўлкада туб жой 
аҳолининг рус тилини ўрганиши учун бепул кечки курслар ташкил қилинган. 
Бу курсларда хунарманд - косиблар ва шаҳар аҳолисининг қуйи табақисидан 
бўлган бошқа кишилар ўқиган. 1906 йилда жамият бўлими 
С. М. 
Словьѐвнинг
“Бошланғич ўқиш учун рус солномаси”
ни нашр қилди, буни 
ўзбек тилига
Н.С. Ликошин
таржима қилади. Бу асар 2700 нусхада бўлиб, 
рус - тузем мактабларига бепул тарқатилган. Бунда албатта, умумий таълим 
мақсадигина эмас, шу билан бирга, сиѐсий, мақсадлар ҳам кўзда тутилган 
эди. 
1907 йилда библиограф 
И.В.Дмитровский 
раҳбарлиги остида 
“Туркистон тўпламини тузиш ишлари” 
янгидан бошланди. 1917 йилга 
қадар тўплам жилдларининг сони 394 га етказилди. Юқорида кўрсатиб 
ўтилганидек, бу тўплам жуда ҳам қимматли ва нодир ѐдгорликлар мажмуи 
ҳисобланади. Унда Ўрта Осиѐ ва унга қўшни бўлган Шарқ
мамлакатларининг тарих, археологияси, этнографияси, адабиѐти, 
иқтисодиѐти, маданияти, тарихи ва бошқа масалаларига оид кенг 
маълумотлар бор. 
Ўрта Осиѐ тарихи ва археологияси ХХ аср бошидан чуқурроқ 
текширила бошланди. Бунда биринчи раҳбарлик ўрнида, шубҳасиз, ғоят 
билимдон олим, машҳур шарқшунос академик 
В.В Бартольд
(1869-1930) 
турди. У шарқ тилини яхши билганидан ҳамиша унинг илмий фаолияти 
марказида турган Ўрта Осиѐ тарихигина эмас, шу билан бирга, бутун 
“мусулмонлар Шарқи”
тарихига оид жуда кўп биринчи манбааларни пухта 
ўрганиш имкониятига эга бўлдик. Унинг
“Туркистон мўғуллар хуружи 

---

даврида”
(1898-1900 йиллар) сингари асарлари пухта тўпланган, татқиқ 
қилинган, асл нусхали маълумотларга бойлиги жиҳатидан, Ўрта Осиѐнинг 
ўтмишини ўрганишда фанга қўшилган ғоят катта хиссадир. В.В 
Бартолъднинг