Архегонийли ва гулли ўсимликлар бўйича амалий машғулотлар

 
17-rasm.
Oddiy lavlagi. 
1-ildizmeva va yopirma barg; 2-gulning 
yuqoridan ko‘rinishi; 3-changchi; 4-to‘p meva; 5-urug‘ning bo‘yiga 
kesimi; 6-gul diagrammasi 
Bu oila vakillarining tanasi ko‘pincha sersuv, 
tuksiz yoki har xil tuklar bilan qoplangan. Barglari 
yonbargchasiz, oddiy, butun, poyada ketma–ket yoki 
ba`zan qarama-qarshi joylashgan. Barg yaprog‘i yirik, 
yassi, ipsimon, bigizsimon, ba`zi hollarda nihoyatda 
qisqargan (reduktsiyalangan) yoki butunlay bo‘lmasligi 
ham mumkin. Gullari mayda ko‘rimsiz, gulyonbarg-
chasiz yoki mayda gulyonbargchali, to‘g‘ri, ba`zan 
noto‘g‘ri, ikki yoki bir jinsli, 5 a`zoli, boshoq yoki ro‘vak 
to‘pgulda joylashgan. Gulqo‘rg‘oni oddiy kosachasimon 
yoki rangsiz pardasimon, ba`zan gulqo‘rg‘oni butunlay 

---

64 
bo‘lmaydi. Changchilari 5 ta, kosachabarg soniga teng. 
Urug‘chisi ko‘pincha 2-3 (4-5) ta meva bargchalarining 
qo‘shilib o‘sishidan hosil bo‘lgan. Tugunchasi ustki, bir 
uyali. Mevasi yong‘oqcha, ko‘sakcha, ba`zan rezevor-
simon to‘p meva hosil qiladi. Urug‘i perispermli yoki 
endospermsiz. 
Ahamiyati:
Sho‘radoshlar oilasining bir qancha 
vakillari xalq xo‘jaligida katta ahamiyatga ega. Ular 
oziq-ovqat, yem-xashak sifatida ishlatiladi. Ayrimlari
zaharli o‘simlik bo‘lib, uning ildizpoyasi tarkibida 
anabazin alkaloidi bo‘ladi. Qishloq xo‘jalik zararkunan-
dalariga qarshi kurashda preparat tayyorlashda 
ishlatiladi. Bulardan tashqari, saksovul kabi o‘simlik-
lar cho‘l mintaqasida qumlarni ko‘chishining oldini 
olishda va ularni mustahkamlashda alohida o‘rin 
tutadi. Strategik o‘tin bo‘lib hisoblanadi. 
Ishni bajarish tartibi va topshiriqlar:
1. Gerbariylardan foydalanib oilaning keng tarqalgan 
vakillarining asosiy morfologik belgilari bilan tanishing.
2. Tanlab olingan o‘simlikning poyasi va unda joy-
lashgan barglarning katta yoki kichikligiga, to‘pguliga, 
alohida olingan gulning qismlariga va meva tuzilishiga 
e`tibor bering va ularning rasmlarini chizing. Gul 
formulasini tuzing. 
Lavlagi: * P
5
A
5
G
(3)