Архегонийли ва гулли ўсимликлар бўйича амалий машғулотлар

 
14-rasm. o‘rmalovchi ayiqtovon. 
1-umumiy ko‘rinishi; 2-gulining 
bo‘yiga kesimi va uning qismlari; 3-changchining tuzilishi;
4-gulining diagrammasi 
 
Ishni bajarish tartibi va topshiriqlar: 
1.
Gerbariylardan 
foydalanib, 
ayiqtovondoshlar 
oilasining 
muhim 
morfologik 
belgilari 
bilan 
tanishing.
 
2.
Oila vakillaridan birining gul tuzilishini o‘rganing. 
Bunda gul o‘rnining shakliga gul a`zolarining soniga, 
gulqo‘rg‘on qismlarining doira bo‘lib joylanishiga 
e`tibor bering.
 
3.
Gerbariy namunalaridan yoki jadval, adabiyot-
lardan foydalanib o‘rganilgan o‘simliklarning umumiy 
ko‘rinishini, 
alohida 
olingan 
gul 
va 
meva 
tuzilishlarini va shakllarini chizib oling. Ularning gul 
formulasini tuzing. 
Ayiqtovon: * Ca
5
Co
5
A
∞
G (
∞
)
Isfarak * Ca
5
Co
(2)
A
∞
G(
1
)

---

58 
Nazorat savollari 
1.
Ayiqtovondoshlar oilasi hayotiy shakllariga ko‘ra 
qanday o‘simliklardan tashkil topgan?
2.
Oila nechta turkum va turni o‘zi chiga oladi? 
3.
Gul o‘rnida changchi va urug`chilar soni nechtadan 
bo‘lib joylashgan? 
4.
Oila o‘simliklari tarkibida qaysi moddalar uchraydi? 
Ko‘knornamolar qabilasi–Papaverales 
Ko‘knordoshlar oilasi- Papaveraceae 
Vakillari:
1. Qizilgulli ko‘knori – Papaver pavonium
 
2. Qizg‘aldoq – Roemeria refracta 
3. Ko‘knori – Papaver somniferum (15-rasm) 
Nazariy tushuncha: 
Bu oilaga 30 turkum, 700 dan 
ortiq tur kirib, ular Sharqiy Osiyoda, Janubiy va 
Shimoliy Amerika, O‘rta Yer dengizi atrofida 
tarqalgan. Oila vakillari bo‘g‘imli yoki bo‘g‘imsiz, sutli 
naychalarida sut shiralari bo‘lgan bir yillik va ko‘p 
yillik o‘tlardir, ba`zan buta va daraxtsimon vakillari 
ham uchraydi. Barglari ko‘pincha patsimon, qirqil-
gan, ketma-ket joylashgan, yonbargchasiz. Gullari 
to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri, poyada yakka-yakka joylashgan. 
Ba`zan simpodial yoki monopodial tipga ega bo‘lgan 
to‘pgullardan tashkil topgan. Ikki jinsli, kosachabargi 
2ta bo‘lib, guli ochilishi bilan tezda to‘kilib ketadi, 
gul-tojbargi 4 ta, changchisi cheksiz, ba`zan 2-3 ta, 
urug‘chisi 2 yoki bir nechta meva bargli, tugunchasi 
ustki, bir uyali. Mevasi ko‘sakcha yoki yong‘oqcha. 
Urug‘lari mayda, endospermli. 
Ahamiyati:
Oilaning ayrim vakillaridagi sut shira-
sining tarkibida morfin, kodein, papaverin, tabsinga 
o‘xshash alkoloidlar bor. Ulardan meditsinada dorilar 
tayyorlanadi. Urug‘ning tarkibida 50% gacha yog‘ 
to‘planadi. Undan oziq-ovqat tayyorlashda foydala-
niladi. 

---

59