Areal lingvistika fanidan on uchun test savollari

* O‘tish zonalari
42. “Til oroli” tushunchasi to’g’ri izohlangan qatorni toping?
*o‘znining asosiy yadrosidan ajralib qolgan,
boshqa siyosiy-hududiy chegaralarga (davlatlarga) tushib qolgan,
shuningdek, muayyan til (sheva) arealida boshqa til yoki shevalar amal
qilayotgan lingvistik izoglossalar tushuniladi.
43. Areal so’zining ma’nosi nima?
*lotincha ―area‖ – hudud, maydon so‘zlari ma‘nosidan
olingan. Tilshunoslikda fonetik, leksik va grammatik hodisalarning
tarqalish hududi, regioni.
44. Professor V.V.Reshetov qurama o’zbek shevalarining nechta areal kartasini tuzgan?
49
45. Qaysi professor “Buxoro viloyatidagi o’zbek shevalarini o’rganish uchun anketa” tuzgan?
M.Mirzayev
46. Qachon A.Aliyev “Namangan dialekti bo’yicha material to’plovchilar uchun metodik qo’llanma” tuzgan?
47. Sh.Shoabdurahmonov boshchiligida qaysi viloyat atlasi tuzildi?
48. 1970-yilda qaysi viloyat shevalari atlasi tuziladi?
49. Qaysi etnik element usmonli turklar, vengerlar va boshqa xalqlar tarkibiga ham kirgan?
50. O’zbek adabiy tiliga tayanch bo’lgan shahar shevalarida qaysi kelishik qo’shimchalari bitta formal ko’rsatgichga ega?
51. (ikki nuqta) Transkripsion belgining yoniga qo’yilsa nimani anglatadi?
52. Labning old qismida hosil bo’lib, lablar bir-biriga yaqin kelib, lekin urilmasdan hosil bo’luvchi unlining transkripsion belgisi qaysi?
53. Xorazm shevalaridagi transkripsiyadagi Ā ā unli tovushga qaysi variantdagi so‘z to‘g‘ri berilgan?
54. Lotincha uzluksiz, muttasil ma’nolaridagi so’zdan olingan bo’lib, tilshunoslikda bir-biriga muttasil ta’sir o’tkazayotgan tillarning natijasi sifatida ma’lum bir regionda paydo bo’layotgan yangi tilni tushunish lozim. Gap qaysi atama haqida?
55. “Til shajaralari”” g’oyasi qaysi tilshunos olimga tegishli?
56. Tilshunoslikda bir tilning ikkinchi ta’siri oqibatlarini, shuningdek, bir tilning og’zaki yozma qonunlarining ikkinchi bir tilga tatbiq etilishi nimani anglatadi?
56. Yondosh yoki yondosh bo’lmagan dialektlarning uzluksiz ta’siri natijasida muayyan territoriyada shakllanayotgan dialekt nimani anglatadi?
57. Tillar yoki dialektlarni o’rganishda tartiblashtirish uchun yordam beruvchi qoidalar, tartiblar majmui nimani anglatadi.
58. Taxis – joylanish, qator va qonun, tartib – sistematikaning organizmlarni tasnif qiladigan nazariy va amaliy boʻlimi?
59. Qaysi terminni shved botanigi O. Dekandol (1813) tavsiya etgan?
60. “Tojikistondagi o‘zbek shevalar” kitobi kimga tegishli?
61. “,O‘zbek qarluqi” kimning kitobi?
62. şördä, hördä, berdä, u yäĝdä, bu yäĝdä bular qaysi turkum izoglossalariga to‘g‘ri keluvchi so‘zlar hisoblanadi?
63. Qaysi metod areal lingvistikada muayyan hududning dialektal-lingvistik xususiyatlarini tarkibiy jihatdan o‘rganishni nazarda tutuvchi metod hisoblanadi?
64. Aralash ko‘p til elementlarini o‘zida saqlagan til?
65. Koshg‘ariyni arel lingvistika asoschisi deya atagan olim kim?
66. Transkripsiya so‘zining ma'nosi?
67. Unlining o‘ta cho‘ziqligini ifodalash uchun qanday belgi qo‘yiladi?
68. Har ikki til uchun umumiylik belgilarini nomoyon qiluvchi zona nima deyiladi?
69. Yonma-yon holda qo‘llanilib kelinayotgan dialektlarning har ikkisiga ham o‘xshash bo‘lgan alohida sheva ko‘rinishi yuzaga keladi bunday shevaga qanday sheva deyiladi?
70. Mazkur til uchun ma‘lum bo‘lgan izoglossalar yig‘indisi va ularning shu til territoriyasida joylashish xarakteri tushuniladi?
71. U yoki bu til, yoki sheva hodisasining markazi?
72. Ikki tovushdan tarkib topgan unli bir bo’g’inda kelishi. Shunga ko’ra bir tovushga yaxlitlanuvchi unliga nima deyiladi?
73. Ruscha chit, gazlama deganni bildirib, Qashqadaryo shevasida ishlatiladigan so‘z qaysi variantda berilgan?
74. O‘zbek shevalariga qaysi tillardan til elementlari o‘tib qolgan?
75. Dialektlarning tarixiy taraqqiyoti va hozirgi takomilini o‘rganishda dialektlar lug‘at tarkibini yagona tizim holida tadqiq etuvchi nima muhim rol o‘ynaydi?
76. Tushum qo‘shimchasi (-ni) va uning jo’nalish kelishigi formasi -ga, uning -kä, -qä, - ĝä, -yä, -ä kabi variaitlari qaysi izoglossaga misol tariqasida aytish mumkin?
77. Chiqish kelishigi formasi -dan va uning -din, -nän, -tän kabi boshqa variantlari; egalik affikslariiing -miz, -vuz, -uz kabi ko‘rinishlari; ko‘plik affiksining -lär//-lar, -när//-nar, -lä//-la singari variantlari qaysi izoglossaga misol bo‘la oladi?
78. Ushbu atama turli dialektlarda bir-biriga yaqin shakllarga ega bo‘lgan leksik birliklarning tarqalish arealini anglatadi ?
79. Qaysi izoglossada sheva va lahjalar uchun umumiylik kasb etuvchi tovushlar(fonemalar)ning qo‘llanish areallari nazarda tutiladi ?
80. Qaysi turdagi izomorfemalda areal lingvistikada, asosan, dilaektal leksemalar tarkibida mavjud bo‘lgan morfemalarning (affiks morfemalarning), shuningdek, turli so‘z turkumlariga oid xususiyatlarning tarqalish areallaridagi umumiyliklar va tillarda o‘xshash holatda tarqalish areali tushuniladi?
81. O‘zbek tili shevalarida jami nechta unli qo‘llaniladi?
82. Singarmonizmni yo‘qotgan shevalarda nechta unli qo‘llaniladi?
83. Singarmonizmli shevalarda nechta unli bor?
84. Singarmonistik o‘zbek shevalarida kontrast juft unlilar tabiatini aniqlash nimaning yordamisiz amalga oshmaydi?
85. Qaysi atama ingliz tilidan olingan atama bo’lib, tub aholi tiliga o’tgan ko’chib kelgan aholi ya’ni g’olib tilga mansub so’zlar hisoblanadi?
86. Unda tablitsa materiallari ham muhim rol o‘ynaydi?
87. Bu kartada shartli belgilar sistemasiga, simvollarga suyaniladi va bir-biridan farqlanadigan belgilarning kelib chiqishi taxmin qilinadi bu qaysi karta?
88. Bu tip karta nemis shevashunosligi maktabiga xosdir?
89. Bu karta roman lingvogeografiyasida keng tarqalgan,u qaysi karta?
90. Unda har bir punktdagi formalar kartaga bevosita yoziladi?
91. Bu kartada fonetik transkripsiya yoki traditsion orfografiyaga suyanib, faqat yozuv xarakteri bilan farqlanadi? Analetik karta
92. Qaysi kartaning esa grafik tuzilishi har xil bo‘lishi mumkin? Sintetik karta
93. Kartadagi lingvistik yuklama (nagruzka) xarakteri tilning yoki nimasi bilan belgilanadi? tTilning territorial tarqalishi yoki tayanch punktlarning siqiqligi b.n farqlanadi
94. Umummilliy til strukturasining zvenolari bo‘lib, har xil dialektlarda o‘zining turli bo‘laklari (a‘zolari) bilan ishtirok etgani holda shevachilik farqlarini vujudga keltiradi? Mos hodisalar.
95. Areal lingvistik o‘ganish orqali tillar va shevalarning qanday aspektlarini tavsif etish mumkin? fonetika, (fonologiya), morfologiya, sintaksis, leksika, stilistika kabi aspektlarini tavsif etish mumkin.
96. Kim “tirik tillarning lingvistik kartalashtirilishi orqaligina ularning areallarini o‘rganishda maksimal aniqlikka erishish mumkin”'– deya ta‘kidlaydi?