Arablarning O’rta Osiyoga bosqini

Ali tarafdorlari shialar (arabcha, shia – guruh, partiya) deb atala boshlangan. Dastlab shialar faqat ozchilikni etgan guruh bo’lib, davlatda hokimiyatni egallash uchun kurash boshlagan. Shialarning asosiy talabi halifalik payg’ambar kuyovi Aliga va so’ngra uning avlodlariga o’tishi lozim edi. Bundan tashqari shialar islomning yagona muqaddas kitobi Qur’on bo’lishi kerakligi va halifalarning diniy hokimiyatdan voz kechishlarini talab qilishgan. Ularning fikricha, islomda diniy rahbarlik alohida shaxslar – imomlarga tegishli bo’lishi lozim edi.

• Ali tarafdorlari shialar (arabcha, shia – guruh, partiya) deb atala boshlangan. Dastlab shialar faqat ozchilikni etgan guruh bo’lib, davlatda hokimiyatni egallash uchun kurash boshlagan. Shialarning asosiy talabi halifalik payg’ambar kuyovi Aliga va so’ngra uning avlodlariga o’tishi lozim edi. Bundan tashqari shialar islomning yagona muqaddas kitobi Qur’on bo’lishi kerakligi va halifalarning diniy hokimiyatdan voz kechishlarini talab qilishgan. Ularning fikricha, islomda diniy rahbarlik alohida shaxslar – imomlarga tegishli bo’lishi lozim edi.
• Umaviylar urug’idan chiqqan halifalar shialarni ta’qib etishgan. Ularning tayanchi sunniylar mazhabi edi, ular muqaddas kitoblar deb nafaqat Quryonni, balki Sunna – Muhammad payg’ambarning aytgan so’zlari va qilgan ishlari haqidagi hikoyalar to’plamini ham hisoblashgan.

656 y. Makkada isyon ko’tarilgan. Shialar halifa Usmonni o’ldirishgan. Ularning talabiga ko’ra to’rtinchi halifa qilib Ali saylangan. Biroq umaviylar urug’idan bo’lgan Usmon tarafdorlari bo’sh kelishmagan. Mamlakatda urush boshlanib ketgan. U qachonki 661 y. Ali Umaviylar tarafdorlari tomonidan o’ldirilguniga qadar davom etgan. Mamlakatda yana Umaviylar sulolasi hokimiyati tiklangan, sulola 750 y.gacha davlatni boshqargan. Halifalar shunday qudratli qo’zg’olon bo’lib o’tgan Makka shahrida qolishni istamay poytaxtni Damashqqa ko’chirganlar.

• 656 y. Makkada isyon ko’tarilgan. Shialar halifa Usmonni o’ldirishgan. Ularning talabiga ko’ra to’rtinchi halifa qilib Ali saylangan. Biroq umaviylar urug’idan bo’lgan Usmon tarafdorlari bo’sh kelishmagan. Mamlakatda urush boshlanib ketgan. U qachonki 661 y. Ali Umaviylar tarafdorlari tomonidan o’ldirilguniga qadar davom etgan. Mamlakatda yana Umaviylar sulolasi hokimiyati tiklangan, sulola 750 y.gacha davlatni boshqargan. Halifalar shunday qudratli qo’zg’olon bo’lib o’tgan Makka shahrida qolishni istamay poytaxtni Damashqqa ko’chirganlar.
• Shu yerdan, Suriyadan turib halifalar qo’shni mamlakatlar hududlarni bosib olishga kirishganlar, u mamlakatdagi urush tufayli to’xtab qolgan edi. VII a. ohiri – VIII a. boshida arablar Shimoliy Afrikada mustahkam o’rnashib olganlar. 711 y. ular Ispaniyaga bostirib kirib, deyarli butun Pireney yarim orolini egallashgan. Taxt uchun kurashlardan holdan toygan Vestgotlar qirolligi jangovar arablarga yetarli qarshilik ko’rsata olmay tor-mor keltirilgan. Faqat Ispaniyaning shimolidagi, tog’li qismidagi aholi itoat qilmay kurashni davom ettirishgan.