Arab va o'zbek kombinatiyasida terminlar va terminologiyaning amal qilish muammosi

Arab va o'zbek kombinatiyasida terminlar va terminologiyaning amal qilish muammosi (sinonimiya, polisemiya, omonimiya)


Annotatsiya: Ushbu maqolada Arab-O‘zbek terminologiyasi shakllanish va rivojlanishning bir necha asrlik mahsuli hisoblanadi. O‘zbek terminologiyasi tizimi dastlab qadimgi turkiy til (VII-X) bitiklarida ko‘zga tashlanadi. U eski turkiy til (XI-XIV) va eski o‘zbek adabiy tili (XV-XX asrlar boshi) manbalarida miqdor va sifat jihatdan o‘sib bordi, hozirgi o‘zbek adabiy tilida tub o‘zgarishlari kabilar keltirilgan.


Kalit so’zlar: terminlar, terminologiya, amal, qilish, muammosi, (sinonimiya, polisemiya, omonimiya), Termin lotincha “terminus” ,“oxiri”, “chek”, “chegara”, “tugash”.
Kirish
Termin grekcha terminus so ‘zidan olingan bo ‘lib, chek, chegara degan ma’noni bildiriadi. U fan-texnika, qishloq xo‘jaligi, san’at va madaniyat sohasiga xos so‘z hisoblanadi. Terminologiya - terminlar haqidagi ta’limot va terminlar majmui degan ma’nolarni anglatadi. Termin so‘zi o‘rnida ba’zan atama, istiloh so ‘zlarini ishlatish hollari uchrab turadi. Ammo bu to ‘g ‘ri emas. Atama termin so’ziga nisbatan tor tashunchani ifodalaydi. Istiloh so’zi esa arabchadir. Uni xalq tushunmaydi va meyorga aylangan emas. Terminologiya masalalari hamisha tilshunoslikning dolzarb masalalaridan biri bo‘lib kelgan. Chunki terminlarning sohalar lug‘aviy qatlamlaridagi o‘rni va vazifasini belgilash, tushunchaning mazmun-mohiyatini to‘g‘ri anglash imkonini beradi.
Arab-O‘zbek terminologiyasi shakllanish va rivojlanishning bir necha asrlik mahsuli hisoblanadi. O‘zbek terminologiyasi tizimi dastlab qadimgi turkiy til (VII-X) bitiklarida ko‘zga tashlanadi. U eski turkiy til (XI-XIV) va eski o‘zbek adabiy tili (XV-XX asrlar boshi) manbalarida miqdor va sifat jihatdan o‘sib bordi, hozirgi o‘zbek adabiy tilida tub o‘zgarishlarga uchradi. O‘n asrlik shakllanish va taraqqiyot tarixiga ega o‘zbek terminologiyasi oldida ajdodlar tilida qo‘llanishda bo‘lgan so‘z, istiloh, ibora, frazeologik birliklar, so‘z birikmalari, maqol, matal va h.k.larni jamlash, izohlash, keyingi avlodga qoldirish, hozirgi o‘zbek tili terminologik tizimlari, terminlarning hosil bo‘lish omillari, terminlardagi lingvistik hodisalar, terminologik lug‘atlar tuzish, terminshunoslik va lug‘atshunoslikni jahon standartlari darajasiga olib chiqishdek dolzarb vazifa kun tartibiga qo‘yilgan.
“Davlat tili haqida”gi Qonunning 7-moddasida ta’kidlanganidek, “Davlat o‘zbek tilining boyitilishi va takomillashtirilishini ta’minlaydi, shu jumladan, unga hamma e’tirof qilgan ilmiy-texnikaviy va ijtimoiy-siyosiy atamalarni joriy etish hisobiga ta’minlaydi”. Mazkur vazifa yechimi filologiya va tillarni o‘qitish yo‘nalishidagi oliy ta’lim muassasalarida ta’lim samaradorligini yana ham oshirish, pedagog kadrlarni zamonaviy bilim va amaliy ko‘nikma hamda malakalar bilan qurollatirish, xorijiy davlatlar ilg‘or tajribalarini o‘rganish va ta’lim amaliyotiga tatbiq etish masalasini hal etishda ko‘rinadi. Polisemiya - bu atamani bildirish uchun ishlatiladigan atama ba'zi so'zlarni yoki til belgilarini o'z ichiga olgan ma'nolarning xilma-xilligi. Polisemiya, shuningdek, ibora yoki ibora kontekstga qarab turli xil ma'nolarni anglatadigan tushunchadir.
Polisemiya so'zi prefiksdan iborat politsiya, bu "ko'p" va tomonidan ko'rsatiladi hafta, bu yunon tilidan kelib chiqqan va "ma'no" ni anglatadi. Shuning uchun polisemiya so'zi bir nechta ma'noga ega so'zlarni belgilash uchun ishlatiladi.
Polisemik so'zlar turli sabablarga ko'ra paydo bo'lgan ko'plab tillarda uchraydi, shu jumladan:

•