Kurs ishi kirish, asosiy qism, to`rta paragraf, xulosa foydalanilgan manba va
5
Asosiy qism
Arab tili somiy tillari oilasining janubiy shahobchasiga kiradi. U o‘z
geneologik taraqqiyotida uch bosqichni bosib o‘tdi: qadimgi adabiy arab tili,
klassik adabiy arab tili va zamonaviy adabiy arab tili.
Qadimgi adabiy arab tiliga Arabiston yarim oroli va Suriyaning janubidagi
qadimiy obidalar va qoyalarda topilgan yozuvlar misol bo‘ladi. Ularning eng
qadimgilari eramizning IV—VI asrlariga oiddir.
Klassik adabiy arab tilida esa eramizning VI —VII asrlarida asarlar bitilgan.
Biz ularda mukammal grammatik qurilishga ega bo‘lgan, keng leksik tarkibly,
johiliy davri nazmi va qabilalar lahjalarining nodir xususiyatlarini o‘zida
mujassam etgan boy tilni ko‘ramiz. Klassik adabiy arab tili hozirgi zamon
adabiy arab tilining shakllanishi uchun zamin bo‘ldi. IX —X asrlarda klassik
davrning adabiy tili to‘la shakllanib bo‘ldi. Bu davrga kelib Qurʼoni karim,
qadimiy nazm va Quraysh lahjasi taʼsiri ostida arab yozuvi va sarf va nahvi
(grammatikasi) shakllandi. Yetuk grammatik nizom va lug‘at boyligiga ega
bo‘lgani uchun klassik arab tili qabilalar o‘rtasidagi adabiy til bo‘lib xizmat
qildi. Uning lug‘at boyligi shevalar hisobiga ham ko‘payib bordi. O‘zining
keyingi rivojida klassik adabiy arab tili leksik jihatdan boyidi va grammatik
jihatdan ko‘p o‘zgarishlarni boshdan kechirdi. Klassik arab tili Islom dini
bayrog‘i ostida Yaqin va O‘rta Sharqqa, Markaziy Osiyo va Afrikaning ko‘p
qismiga tarqaldi. O‘rta Osiyoda u uzoq muddat xalqaro va bilim tili bo‘lib
keldi. Dunyo fani ravnaqida chuqur iz qoldirgan buyuk bobolarimiz Abu
Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Abu Nasr Forobiy, Muhammad
6
Xorazmiy,Mahmud Zamaxshariy va Ahmad al Farg‘oniylar shu tilda ijod
qilishgan.
Nutq bo‘g‘iz bo‘shlig‘idan og‘iz yoki burun bo‘shlig‘i orqali chiqayotgan
havo oqimi hosil qilgan tovushlardan iborat bo‘ladi. Tovushlarning talaffuzida
un (tovush) paychalari, til, tanglay, milk, tish, lab kabi aʼzolar – nutq organlari
ishtirok etadi.
Faqat un paychalarini titratib, og‘iz bo‘shlig‘ida to‘siqqa uchramay o‘tgan
havo oqimi hosil qilgan tovushlar «unli tovushlar» deb ataladi. Havo
oqimining biror to‘siqqa uchrashi natijasida hosil bo‘lgan tovushlar «undosh
tovushlar» deb ataladi.
Unli tovushlar talaffuzida og‘izning ochilish (tilning tanglaydan uzoqligi)
darajasiga ko‘ra yuqori (tor), o‘rta va quyi (keng) ko‘tarilish, til uchining
tishga yaqinlik darajasiga ko‘ra old, o‘rta va orqa qator unlilariga bo`linadi.
Undosh tovushlar tasnifida quyidagi omillar hisobga olinadi:
1. Maxraj
1
– tovush hosil bo‘ladigan joy, chiqayotgan havo oqimiga to‘siq
bo‘ladigan nutq organi. Masalan, «b» tovushining maxraji - lab-lab, «f»
tovushining maxraji – lab-tish, «t» tovushiniki – til oldi-yuqori old tishlar va
hokazo.
Do'stlaringiz bilan baham: