Arab siyosiy rahbari va Islom asoschisi

---

Muhammad

Arab siyosiy rahbari va Islom asoschisi

Muhammad , Muhammad ibn Abdulloh (570/571, Makka — 632, Madina) — 

islom

 dini va

birinchi 

musulmonlar

 jamoasi asoschisi. Musulmonlar eʼtiqodiga koʻra, Allohning oxirgi

paygʻambari va uning elchisi. Shu maʼnoda uni Rasululloh, Rasuli Akram deb atash odat

tusiga kirgan. Baʼzi diniy manbalarda Muhammadning 99 nomi keltiriladi. Islom taʼlimotiga

koʻra, Muhammad nomini aytgan yoki eshitgan kishi „sallalohu alayhi vasallam“ (s.a.v.) yoki

„alayhissalom“ (a.s.) deb salovat aytib qoʻyish vojib hisoblanadi. Muhammad orqali

odamlarga 

Qurʼon

 nozil qilingan.

Quraysh

 qabilasining hoshimiylar urugʻiga mansub, uncha boy boʻlmagan, lekin 

Makka

zodagonlariga yaqin oilada tugʻilgan. Muhammadning bolalik va oʻsmirlik yillari haqidagi

maʼlumotlar juda kam. Muhammad goʻdakligidayoq yetim qolgan; tugʻilmasidan avval otasi

Abdulloh, 6 yoshligida esa — onasi Omina vafot etgan. Muhammadni oʻz tarbiyasiga olgan

bobosi Abdulmuttalib ham koʻp oʻtmay olamdan oʻtadi. Yetim bolani tarbiya qilishni amakisi

Abu Tolib

 oʻz zimmasiga oladi. 12 yoshida Muhammad bir muddat Abu Tolibning podasini

boqadi, keyin tijorat ishlariga jalb qilinadi. Abu Tolib Muhammadni 21 yoshida Huvaylid ibn

Asʼadning qizi, badavlat beva ayol 

Xadicha

 xonadoniga dastyorlikka beradi. Xadichaning

savdo ishlari bilan shugʻullangan Muhammad 

Suriyaga

 safar qiladi, xususan, 

Halab

 va

Damashq

 shaharlariga boradi. Muhammad 25 yoshida (595 yil) 40 yoshlarga borib qolgan

Xadichaga uylanadi. Muhammaddan Xadicha 3 oʻgʻil (Qosim, Tohir, Tayyib) va 4 qiz (Ruqiya,

Zaynab, Ummu Kulsum, 

Fotima

) koʻrgan. Ogʻillari goʻdakligidayoq vafot etgan. Qizlaridan

Fotimagina Muhammad naslini davom ettirgan. Xadicha vafotidan soʻng Muhammad bir

necha bor uylangan (lekin, Oyshadan boshqa bokira xotin olmagan), ulardan farzand

koʻrmagan. Faqat joriyasi Moriyadan Ibrohim ismli oʻgʻli boʻlgan. U ham juda yoshligida

olamdan oʻtgan.

---

Muhammad 40 yoshga toʻlganida oʻzini boshqacha seza boshlaydi. Yolgʻizlikni qoʻmsab,

Makka yonidagi Hiro togʻida joylashgan gʻorga borib ibodat bilan mashgʻul boʻlar, oʻyga

tolardi. Taxminan 610-yilda Muhammad Makkada oʻzining 

Allohdan

 vahiy olayotganligini

eʼlon qiladi. Buni birinchilardan boʻlib Xadicha, Muhammadning amakivachchasi 

Ali ibn Abu

Tolib

, hamda asrandi oʻgʻli 

Zayd ibn Horisa

 eʼtirof etib imon keltirishgan. Koʻp oʻtmay,

Makkaning eng nufuzli savdogarlaridan 

Abu Bakr

, 

Zubayr

, Talha, Saʼd ibn Abu Vaqqos,

Abdurahmon ibn Avf

 va 

Usmon ibn Affon

 Muhammadni chin paygʻambar deb tan olishgan.

Muhammad izdoshlari jamoasi dastlabki paytlarda 50 kishidan oshmagan. Makkaning asosiy

aholisi, ayniqsa, nufuzli qurayshliylar esa Muhammad taʼlimotini ochiqdan-ochiq dushmanlik

bilan qarshi olgan. Buning natijasida Muhammad tarafdorlaridan 11 xonadon Habashiston

(hozirgi 

Efiopiya

) ga 

koʻchib

 ketgan. Muhammad jamoasiga jasur jangchilar sifatida tanilgan

Hamza va 

Umar ibn Xattobning

 qoʻshilishi jamoaning mavqeini oshirdi. Ayni vaqtda quraysh

zodagonlarining Muhammad va uning tarafdorlariga dushmanligi yanada kuchaydi. 620 yilda

Xadichaning, soʻngra Abu Tolibning vafotidan soʻng Makkada vaziyat yomonlashadi,

Muhammad muayyan xatar ostida qoladi. Har yilgi anʼanaviy Makka ziyoratiga kelgan

yasriblik Avs va Hazraj qabilalarining vakillari Muhammad bilan uchrashib, sodiqlik

bildirishadi va yordam qilishga vaʼda berishadi, Muhammadni 

Yasribga

 koʻchib borishga

daʼvat qilishadi. Avval Muhammadning izdoshlari (asʼhoblar) oʻz oilalari bilan quraysh

zodagonlaridan maxfiy ravishda guruh-guruh boʻlib koʻchadi. Oxirida Muhamadning oʻzi Abu

Bakr bilan joʻnab ketadi. 622 yildada yuz bergan bu koʻchish payti (arab, 

hijrat

)dan

musulmonlar erasi — 

hijriy yil

 hisobi boshlanadi. Yasrib esa Madina an-Nabiy („Paygʻambar

shahri“) yoki qisqacha, Madina deb ataladigan boʻldi.

Madinada birinchi 

masjid

 qurildi, islom arkonlari ishlab chiqila boshlandi, 

Kaʼba

 

qibla

 qilib

belgilandi. Jamoani jipslashtirish va uni kengaytirish uchun makkalik mushriklarga qarshi

kurashish zarur edi. Makkaliklarga qarshi uyushtirilgan iqtisodiy urush ular farovonligining

asosiy manbai boʻlgan savdo karvonlari ishini chippakka chiqardi. 624 yilda Badr quduqlari

oldida 

Badr jangi

, 625 yilda Uhud togʻi etagida 

Uhud jang

lari boʻldi. 626 yilda makkaliklar

madinaliklarga uzil-kesil zarba berish maqsadida yirik harbiy safarga otlanishdi. Muhammad

Madinani uzoq qamal sharoitiga tayyorladi, shahar atrofiga chuqur xandaqlar qazildi va u

yerlarga kamonchi oʻqchilar joylashtirildi. Kutilmagandagi izgʻirin, kuchli shamollar qamal

qiluvchilarni toliqtirdi, ular orasida nizolar boshlandi. Natijada Madina qamali bekor qilindi, bu

gʻalaba Madina jamoasini yanada jipslashtirish bilan birga, unga yangi-yangi badaviy

qabilalarning qoʻshilishiga olib keldi. Hijratning 6-yilida makkalik quraysh zodagonlari mavjud

muammolarni kelishuvchilik yoʻli bilan bartaraf etish uchun Muhammad bilan tengma-teng

muzokara olib borishga majbur boʻlishdi (q. 

Xudaybiya bitimi

). Madinaga qarshi kurashning

yetakchilaridan biri boʻlgan Abu Sufyon Muhammad tarafiga oʻtdi. 630 yilda Makka

Muhammadga jangsiz taslim boʻldi, makkaliklar Muhammad jamoalariga qoʻshildi. 631 yildda

koʻp qabilalar Muhammadga boʻysundi va islomni qabul qildi. Hijratning 10-yili (632 yil

---

martida) Muhammad oʻz oila aʼzolarini olib, Madina atroflaridagi 100 mingdan ortiq kishi

bilan Makkaga birinchi va oxirgi marta ziyorat (

haj

)ga bordi. Bu 

vidolashuv haji

 boʻlgan. Mana

shu ziyorat Makkaning islom dini markazi sifatidagi mavqeini uzil-kesil hal etdi. Oʻshandan

buyon oʻtgan barcha asrlar davomida musulmonlar bu shaharni ziyorat qiladi. Haj safaridan

81 kun keyin uzoq davom etmagan kasallikdan soʻng Muhammad Madinada vafot etdi.

Muhammadni oʻz hujrasiga dafn qilishgan, maqbarasi keyinchalik u yerda qurilgan katta

masjid ichida qolgan, musulmonlarning ziyoratgohiga aylantirilgan.

Muhammadning hayoti va tarjimai holi siyratda, uning soʻzlari va qilgan ishlari haqidagi

rivoyatlar 

hadislarda

 bayon etilgan. Islom taʼlimotida Muhammad komil inson sifatida

taʼriflanadi. Sunnat paygʻambarning hayoti barcha musulmonlar uchun namuna boʻlishi

kerakligi taʼkidlanadi. Islom anʼanasida Muhammad hech qanday gʻayritabiiy, ilohiy

xususiyatga ega emasligi, balki hamma kabi oddiy odam, lekin Allohning chin va oxirgi

paygʻambari ekanligi qayd etiladi.

Muhammadning shaklu-shamoyillari, siyratu-sifatlari, insoniy fazilatlari, boshqa

paygʻambarlardan farq etadigan xususiyatlari toʻgʻrisida u bilan birga yurgan, suhbatlaridan

bahramand boʻlgan sahobalar hamda nikohida boʻlgan ayollari tomonidan naql qilingan

rivoyatlar asosida koʻplab asarlar bitilgan. Ulardan 

Abu Iso Termiziyning

 „Shamoili nabaviya“,

Muhammad Busiriyning „Qasidai burda“, Abu Jaʼfar Barzanjiyning „Mavlidin-Nabiy“,

Muhammad ibn Solihning „Muhammadiya“, Mavlono Muʼinning „Siyari sharif“,

Akbarobodiyning „Nodirul-meʼroj“, Sayyid Mahmud Taroziyning „Shirin kalom“, „Nurul kalom“,

„Nurulbasar“ va boshqa koʻplab mu-alliflarning asarlarini misol qilib keltirish mumkin. Imom

Termiziyning „Shamoili Muhammadiyya“ kitobi ular ichida qadimiyligi va rivoyatlarining

sahihligi bilan ajralib turadi. Unda Muhammadning jismoniy va axloqiy xususiyatlariga batafsil

taʼrif berilgan. Maslan, ikki kiftlari oʻrtasida „Muhammadun rasululloh“ deya bitilgan muhri

nubuvvatlari boʻlgani, soch-soqollarining oqu-qorasi nechta boʻlganidan tortib, kiyim-

kechaklari, oyoq kiyimlari, taqqan uzuklari, qilich-qalqonlari, salla-choponlari, yegan va