Араб ёзувининг кенг имкониятлари режа: I. Кириш: Ёзув-китобатнинг вужудга келиши II. Асосий қисм

АРАБ ЁЗУВИНИНГ КЕНГ ИМКОНИЯТЛАРИ

РЕЖА:
I. КИРИШ:
Ёзув-китобатнинг вужудга келиши
II. АСОСИЙ ҚИСМ:
1. Араб хатининг вужудга келиши ва унинг турлари
2. Мовароуннаҳрда мавжуд араб ёзувидаги хат турлари
III. Хулоса:
IV. Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
Ёзув-китобатнинг вужудга келиши
Ёзув яъни китобат қачондан вужудга келгани тарихи ҳақида аниқ ва тўлиқ маълумотни келтириш узрлидир. Чунки ёзув неча минг йиллик йўлни босиб ўтганини ёлғиз Яратганнинг ўзидан бошқа ҳеч ким билмайди. Шунинг учун ҳам хат ва китобат тарихи ҳақида жаҳон муаррихларнинг фикрлари ҳам ҳар хил эканини кўрамиз. Бу мавзуда кўнглимиз тўладиган жавобни олишимиз имконсиздир. Лекин самовий китобларнинг нозил бўлишини ўзи ёзув тарихи ҳақидаги маълумотларни аниқлашга ёрдам беради. Бу борада айтилган айрим ривоят ва сўзларни келтирамиз.
Хат Аллоҳнинг бандаларига берган энг улуғ неъмати, мўъжизаси бўлиб, унинг келиб чиқиши Ҳазрати Одамга (алайҳиссалом) бориб тақалади.
Аҳмад ибн Али Қалқашандий Мисрий (1355-1418) “Субҳил аъша фи синоат ал-иншо” (энциклопедия) китобида шундай деганлар: “Айтишларича, хат ва китобатни илк бор қўллаган Одам (алайҳиссалом) бўлган. У зот ўлимларидан уч юз йил олдин лойга хат ёзган ва уни оловда қуритган эканлар” яна бир ривоятда биринчи хат ихтирочиси Ахнух яъни Идрисдир (алайҳиссалом). Бошқа ривоятда эса Одамга (алайҳиссалом) Аллоҳ томонидан ваҳий қилинган, илоҳий кўрсатмалар бўлган 21 саҳифа нозил қилинган дейилади. Шу икки маълумот орқали илк бор ёзишни Одам (алайҳиссалом) ва Идрис (алайҳиссалом) бошлаб берган деган хулосага келишимиз мумкин.
Расуллулоҳдан (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ривоят қилинади: “Одамдан (алайҳиссалом) кейин қалам билан ёзган биринчи шахс Идрисдир (алайҳиссалом). У китоб ўргангани учун ҳам Идрис деб номланган. (Ҳаким Термизий ривоят қилган).¹
Абу Зардан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилинади:“Биринчи расул Одам (алайҳиссалом) ва энг сўнггиси Муҳаммаддир (соллаллоҳу алайҳи ва саллам), Бани Исроилнинг биринчи набийси Мусо ва охиргиси Ийсодир (алайҳимуссалом). Илк бор қалам билан хат ёзган Идрисдир (алайҳис салом)” (Ҳаким ривояти). Сўнгра Идрис (алайҳиссалом) Нуҳга (алайҳиссалом) ёзишни ўргатган ва у кемасининг тархини чизган”, деганлар.