Ҳар бир сўзда яширин тарих барча тарихий исмлар ва жойларнинг номлари

Занги ота маҳалласи Сузук ота, Чуқур кўприк, Чақар ва Захариқ каби маҳаллалар билан чегарадош бўлган. Қадимий маҳалла. Кўп асрлардан, аниқроғи 1258-йилдан бери шу ном билан аталиб келинган. Маҳаллада XVI аср архитектура ёдгорлиги Ҳўжа Нуриддин мақбараси сақланган. Ўрта Осиёлик авлиё, “подачилар пири” Зангиота шу маҳаллада яшаган. Номи шундан. Шунинг учун бўлса керак қўлёзма асарларда Бешёғоч даҳаси Занги ота номи билан юритилган.
Зангиотанинг таваллуд топган жойи ҳозирги Тошкент шаҳрининг Самарқанд дарвоза кўчасидаги “Зангиота” маҳалласидир. Зангиотанинг туғилган йили номаълум, вафоти эса 1258 йил. Зангиотанинг ҳақиқий номлари Ойхўжа ибн Тожхўжадир. “Занги” ибораси билан нисбат берилиши, у кишининг ранг-рўйлари қора бўлишининг рамзий ифодасидир.
Зангиота турк-ислом оламидаги улуғ мутафаккир ҳамда мутасаввиф донишмандларидан бири бўлиб, унинг номи фақат Мовароуннаҳрдагина эмас, балки Хуросон халқлари орасида ҳам маълум ва машҳурдир. Зангиота (Ойхўжа) ёшлик пайтидан падари бузруквори Тожхўжадан таълим олади. Отаси вафотидан сўнг, Хожа Аҳмад Яссавийнинг тўртинчи халифаси ва содиқ шогирди бўлмиш Ҳаким ота ҳузурига боради. Бир неча йил ул зотнинг мулозиматида бўлиб, ул кишидан “Яссавия” тариқатининг сир-асрорларини, одобларини ўрганади ҳамда илми зоҳирий ва ботиний йўриқларидан воқиф бўлади. Зангиотанинг бутун онгли ҳаёти Мовароуннаҳр халқларининг энг оғир ва даҳшатли даврига тўғри келади. Зотан, XIII асрнинг 20-йилларида мўғул истилочилари Мовароуннаҳрнинг энг йирик шаҳар ва қишлоқларини култепага айлантириб, оддий меҳнаткаш халқ оммасини қуллик исканжасига солган эдилар. Ана шундай оғир вазиятда Зангиота ва унинг ўндан ортиқ халифалари ва шогирдлари бўлмиш буюк мутасаввиф зотлар халқ оммасини қаҳрамонлик, ватанпарварлик, меҳнатсеварлик, ҳалоллик, адлу инсоф, поклик, яхшилик, тўғрилак, меҳр-шафқат, художўйлик каби энг олий умуминсоний ғоялар билан озиқлантириб, уларни руҳан ва маънан тетик тутиб, уларга илоҳиёт ва иршодот йўлларини кўрсатиб турганлар.
Зангиота 656 ҳижрий – 1258 милодий йили вафот этган ва ҳозирги “Зангиота” деб аталаётган қишлоқда дафн этилади. Бу жой нафақат Шош вилояти, балки бутун Мовароуннаҳр ҳамда Хуросондаги туркий, форсий ва бошқа халқлар учун муқаддас маскан ҳисобланади. Ҳозир эса бутун туман “Зангиота” номи билан аталади.
Зангиота мақбараси Тошкент шаҳри яқинидаги шу номли қишлоқда жойлашган бўлиб, зиёратгоҳлари мақбара ва унга кираверишдаги кичик бир масжиддан иборатдир. Уни Амир Темур қурдирган ва 1420 йилда Мирзо Улуғбек унинг устига ҳозирги пештоқни бино қилдирган. Унинг амри билан пештоқ тошга ушбу “ҳадиси Қудсий” ёзиб қўйилган: “Менинг заминимдаги уйларим масжидлардир. Менинг зиёратчиларим эса уни обод қилувчилардир. Ҳар ким ўз уйида таҳорат қилиб, менинг уйимда зиёрат қилса, иззат-ҳурматимга сазовордир” XVII асрда бу ерга мадраса ва жоме масжид қурилиб, кўплаб талабалар таълим олганлар. XIX аср охирида Мирзо Рустам номли саховатли киши томонидан мавжуд мезана қурилган.
Зангиотанинг табаррук мақабаралари қадим-қадимдан зиёратчилар билан гавжум бўлиб келган. Ўрта осиёлик ва афғонистонлик зиёратчиларнинг кети узилмаган. Фақат, кейинги 70 йиллик истибдод замонида зиёратгоҳлар ҳам зиёратчилар ҳам таъқибга учрадилар.
1930 йилда Зангиота зиёратгоҳининг масжиди ёпиб қўйилди. 1945 йилда масжид расман очилган бўлсада, 1946 йилга келиб яна ёпиб қўйилди ва атеистик музейга айлантирилди. Ниҳоят, 1989 йилда мусулмонлар талабига кўра мазкур жоме масжиди ҳамда зиёратгоҳ яна қайтадан очилди. Ҳозир бу табаррук масканга Ўрта Осиёнинг барча шаҳар ва қишлоқларидан зиёратчилар тўхтовсиз келиб турибдилар.