|
Калтатой маҳалласи. Шимолдан Бешоғайни, шарқдан Ҳовузлик, ғарбдан Моғол кўча, жанубдан Жар кўча маҳаллалари билан чегараланган. Шайхонтоҳур даҳасининг қадимий маҳаллаларидан эди. Ривоятларга кўра авлиё Бузрук ота шу маҳаллада яшаган, унинг думи калта йўрғаси бўлганидан маҳалла Калтатой номини олган. Аслида Калтатой ўзбек уруғларидан бири. Калтатойлар ўзбеклар таркибидаги “турк” деб аталувчи этник гуруҳнинг бўлинмаларидан бири бўлган. Калтатойлар яна бир қанча уруғлар (муаззамини, махонтори, мирзо, калтатой)га бўлинган. Калтатойлар кўп сонли уруғ бўлганлиги учун Ўрта Осиёнинг барча ҳудудларига тарқалиб кетишган. XIX аср охири ва XX аср бошларида калтатойлар батамом ўтроқлашиб, ўз уруғлари номини унутган. Республикамизнинг Жиззах, Қашқадарё каби вилоятларида Калтатой номли қишлоқлар ҳам сақланиб қолган.
Қиёт – Ғарбдан Қорёғди, (Қаръятдеҳ) маҳалласи, Шимолдан Шайхонтоҳур кўчаси, Шарқдан Анҳор канали билан чегараланган. Дала ҳовлилари Миробод, Қорасув, Олтинтепа, Оққўрғон, Бўз ва Чилдухтарон мaвзеларида бўлган. Аҳолиси асосан ўзбекларнинг қиёт уруғига мансуб бўлган. Улар VIII-Х асрларда Дашти қипчоқда яшаб, чорвачилик билан шуғулланганлар. 92 томирли ўзбек қавмлари қаторида тилга олинган уруғлардан бири Ўғузлар давлати емирилгач Қиёт қабиласи тарқаб кетган. Дашти қипчоқ чўлларида қолган қисми кейинчалик ўзбек, қозоқ ва қорақалпоқ халқлари таркибий қисмларидан бирини ташкил қилган. Қиётлар асосан ХХ аср бошларидан ўтроқлашиб, чорвачилик ва деҳқончилик билан шуғулланганлар. Тошкентнинг Қўқон дарвозасини қўриқлаш қиётликларга топширилган. Россия империяси кўшинлари 1865 йил 14-16 июнь кунлари Тошкентга бостириб кирганида қиёт ҳимоячилари Абдураҳмон ясовул бошчилигида душман аскарларига қаттиқ қаршилик кўрсатганлар. «Пахтакор» стадиони қyрилиши муносабати билан маҳалла бузилиб кетган. Айрим атамашунослар: — Бўзсув сойининг тик ва баланд қирғоғи, ёки, тоғдан оққан сел маносидаги қиён сўзининг кўплиги бўлиши керак деган фикрни билдирадилар. Яна бошқа маълумотларга қараганда Хоразмнинг Қиёт қишлоғидан кўчиб келган бир оила шу ерга кўчиб келиб яшайбошлаган. Шу- шу бу жой Қиёт номини олган.
Қорёғди — Шайхонтоҳур даҳасидаги маҳалла. Қиёт, Занжирлик маҳалласига чегарадош. А.Навоий (Шайхонтоҳур) кўчасига туташ бўлган. Х-ХI асрларда шаҳар (Бинкат) ташқарисида вужудга келган янги қишлоқ бўлган. ХIV асрда шаҳар кенгайгач, қорёғди унинг таркибига кирган. Бу маҳаллада машҳур тарихчи Муҳаммад Солиҳ туғилган ва яшаган. Унинг туғилган жойи — «Тарихи жадиди Тошканд» асарида «қорабоғди» деб ёзилган. Аслида Қариядеҳ, яъни «қишлоқ» деб аталиб, сўнгра халқ тилида Қорёғди бўлиб кетган. Атамашунос С.Қораевнинг фикрича – маҳалла хотин-қизларнинг Қорёғди байрами шарафига қўйилган. Биринчи марта қор ёққан куни кечқурун хотин-қизлар маҳаллани айланиб чиқиб пул, ширинлик йиғишар, кейин бир ерга тўпланишиб ўйин-кулги қилишарган. Қорёғди деган аза маросими ҳам бор. Киши ўлгандан кейин биринчи марта қор ёққанда қор ёғди маросими ўтказилган.
Хадра маҳалласи Тошкентнинг эски шаҳар қисмидаги қадимги мураккаб чорраҳаларидан бири ҳисобланади. Шаҳристон билан чегарадош, Ғарбда Чорсу билан боғланган кўча, Шимолда Эскижўва томонга борадиган кўча, Шарқ томондан шаҳарни ўрда билан улайдиган тошкўча, Жануб томон эса Бешёғоч даҳасига олиб борган. Шунинг учун олимлар Хадра номи Хадироҳ, яьни кўчанинг энг чеккаси, тугалланган жойи сифатида (Хад-чегара, роҳ-кўча) талқин этишган. Сайдазимбой шу маҳаллалик бўлган. Айрим маълумотларга қараганда унинг ерлари Қўймас дарвозасидан Қўйлиққача етган. Маҳалланинг чорбоғлари Кўкча тарафида бўлган.
Дархон – олимларнинг фикрича, мўғулча – «дархон» — «мажбуриятдан озод қилинган» демакдир. Маҳалла Пуштибоғ, Орқакўча, Оқмасжид каби маҳаллалар билан чегарадош бўлган. Манголиянинг шимолидаги шаҳар (1963) ҳам Дархон деб аталади. Катталиги ва саноатининг аҳамияти жиҳатидан Улан-Батордан кейин иккинчи ўринда туради. Бу ном шаҳримизнинг 2-3 жойида учрайди.
Баландмасжид – Оқмасжид, Девонбеги, Говкуш, Қатортерак ва Каттакўча (ҳозирги А.Навоий кўчаси) билан чегарадош бўлган. Навоий номли кўчада, яқин-яқинларгача ўймакор устунли, шипига жимжимадор гуллар солинган, 1875 йилда мемор Мўъминжон қурган Баландмасжид қад кўтариб турган. Советлар даврида ундан дорихона сифатида фойдаланилган. Рассом Д. Валежев Баландмасжид ва шу жумладан, Сайид Азимбой, Карим Азиз уйларининг расмини чизган. Д. Валежев томонидан чизилган бу расмлар П.Ш. Пашинанинг 1868 йилда Петербургда босилиб чиққан «Ташкент в 1868 году» номли китобидан ўрин олган.
Do'stlaringiz bilan baham: |
