Ҳар бир сўзда яширин тарих барча тарихий исмлар ва жойларнинг номлари

Қорасарой маҳалласи. Қорасарой кўчасида Муйин Халифабобо мақбараси (1845 йил архитек­тура ёдгорлиги) жойлашган. Мақбара ичида икки сағана бўлиб, унга халифанинг ўзи ва ўғли Умархон дафн этилганлар. Ўзбеклар таркибига кирган қабилалар орасида Сарой қабиласининг катта уюшмаси бўлиб, у бир қанча қабила ва уруғларга бўлинган. Жумладан, Аз-сарой, Қорабоғсарой ва Қорасарой кабилар. Қорасарой номи шундан. Шаҳарнинг Қорасарой дарвозасини қўриқлаш қорасаройликларга топширилган. Бу ҳудуддаги қадимий кўча ҳам шу ном билан аталади. Маҳалла каби кўча ҳам қадимий ҳисобланади. Кўчада Ғойиб ота (1880 йил) қабристони мавжуд.
Эскижўва – Охунгузар, Жанггоҳ, Пуштиҳаммом, Тинчоб, Соғбон маҳаллалари билан чегарадош бўлган ва аҳолиси асосан савдо-сотиқ билан шуғулланган. Маҳалла ҳудудида, карвонсарой, Бекларбеги мадрасаси, масжидлар, жумладан, ўтган асрнинг ўрталарида Шайхонтоҳурга кўчирилган Хотин масжид, Жў­вахона ва бошқа баққоллик дўконлари бўлган.
Ҳозирги Эскижўва маҳалласи ўрнидаги Эскижўва майдони (1956-91 йилларда Калинин майдони) бўлган. Қадимда маҳалланинг бундай номланиши, бу жойда Жибахона (Ҳарбий аслахалар сақланадиган жой, Жиба “совут” деган маънони билдиради) бўлганлигидан. Вақтлар ўтиши билан Жибажўва кўринишини ва янги Жибахона қурилиши муносабати билан Эски сўзи қўшилган.
Тахтапул Тешикқофқа, Тарновбоши, Кохота маҳаллалари ва Чилтуғон мавзеси билан чегарадош бўлган, бир чеккаси шаҳар девори билан туташган. Кайкобус ариғига ёғоч кўприк қурилиши муносабати билан маҳалла Тахтапул номини олган. Шунингдек, Зарқайнар ва Дарвоза оралиғидаги кўча ҳам шу ном билан атала бошланган. Кўча 1960 йилдан шу кўчада яшаган уруш қаҳрамони генерал-майор Собир Рахимов номи билан аталган. Ҳозир кўча деярли қолмаган.
Тешикқофқа маҳалласи. Тешикқофқа қабристони шаҳар мудофаа деворидан ташқарида бўлган. Шаҳар ташқарисидаги мавзеларига ва қабристонга боришга қийналиб қолган аҳоли аризасига кўра хоннинг рухсати билан, шаҳар мудофаа девори от ва одамлар ўтадиган даражада тешилиб, қопқоқ яни эшик ўрнатилган. Тешикқопқaни назорат қилиб туриш шу атроф маҳалла зиммасига юклатилган. Номи шундан.
Тешикқофқанинг яна Дарвишакқофқа деб аталиши, бу тешикнинг Дарвишхон замонида (ХVI аср) ва унинг рухсати билан очилганлигига ишора бўла олади. Айрим олимларнинг фикрига кўра, қофқа душмандан ҳимояланиш мақсадида очилган. Чунки шаҳарда қофқаларнинг борлиги ниҳоятда сир тутилган.
Чувалачи Тешикқофқа, Чигитбоши, Кадувот, Ҳасанбой маҳаллалари билан чегарадош бўлган. Маҳаллада 100 дан ортиқ хонадон яшаган. Аҳолиси асосан ўзбеклар бўлиб, ҳунармандчилик, боғдорчилик ва дехқончилик билан шуғулланган.
Чубаланчи қурама ўзбекларнинг Тама қабиласига мансуб Ойтамғали уруғининг шохобчаси. Қурамалар ва қипчоқларнинг Чубаланчи деган уруғи бўлган.
Тожикча “катта қоп”, яъни канор маъносидаги сўзидан жувол келиб чиққан. Яъни “Жўваловчи”. Ҳозирги Чувалачи деган ҳудуддан маскан топган қабиланинг асосий касби кори қанор тўқиш бўлган деб тахмин қилиш мумкин. Жўваловчи оғзаки тилимизда Чувалачи шаклини олган.
Қумлоқ маҳалласи Кайкобус ариғи ва Қорасарой кўчасининг ўнг томонидаги маҳалла. Айрим қадимшуносларнинг фиркича ариқ қадимда ҳозирги Қорасарой кўчаси бўйлаб тарқоқ ҳолда оққан. Шайбонийлар даврида ҳозирги ўзани бўйича йўналтирилиб, атроф ҳудудда мевазор боғлар барпо қилинган. Қумлоқ ва тошлоқ бўлиб қолган ариқнинг эски ўрнида ҳозирги маҳалла бунёдга кела бошлайди. Маҳалланинг номи шундан.