Aqshning vetnamdagi harbiy va siyosiy ekstansiyasi (1950-1975)

^bittaKokoshin A.A. 80-yillarda xalqaro munosabatlar tizimida AQSh: tashqi siyosatda gegemonizm. – M. 1983. – S. 44



mintaqada jangovar harakatlarni davom ettirish, harbiy kuchga ulush.
Aftidan, Vyetnamning noxush tajribasi AQShning xalqaro maydonda raqobatlashish istagini puchga chiqardi va hukumatning jahondagi mavjud vaziyatdan AQSH manfaatlariga muvofiq foydalanish harakatlariga to`sqinlik qilmoqda.
Biroq, AQShning Iroqdagi so`nggi tashqi siyosati Amerika Qo`shma Shtatlari «achchiq tajriba» ni muvaffaqiyatli yo`qotgani va Vyetnamdagi urushi va muvaffaqiyatsiz yakunlangan boshqa tashqi siyosat harakatlari haqida endi og`riqli his-tuyg`ularni his qilmayotganini ko`rsatadi. Ayniqsa, bugungi kunda dunyoda geosiyosiy vaziyatning o`zgarishi va bir qutbli dunyoga moyillik shakllanishi munosabati bilan. «Kuchli pozitsiyadan» siyosat AQShning asosiy tashqi siyosat strategiyasi bo`lib kelgan va shunday bo`lib qoladi.
Tadqiqot ob`ekti – Vetnam urushi davridagi AQSh qurolli kuchlarining harbiy-siyosiy rejalari va faoliyati.
Tadqiqot predmeti Vyetnamdagi qurolli mojaro davridagi AQSHning harbiy-siyosiy strategiyasi va taktikasining o`ziga xos xususiyatlari, shuningdek, ushbu davrdagi AQSH armiyasining harbiy harakatlarining o`ziga xos xususiyatlaridan iborat. Bundan tashqari, tadqiqot predmeti amerikalik strateglar va siyosatchilar tomonidan aniq xalqaro vaziyatda ob`ektiv va sub`ektiv omillarni baholashga qarab, harbiy kuch ishlatishning o`ziga xos parametrlarining o`zgarishi hisoblanadi.­
Tadqiqotning xronologik doirasi 1950 yildan 1975 yilgacha bo`lgan davrni o`z ichiga oladi. Ular AQShning Vetnamning ichki ishlariga aralashuvining boshlanishi bilan belgilanadi va qurolli mojaroning tugashi va Parij bitimining imzolanishi va tegishli voqealar bilan yakunlanadi.

6

Tadqiqotning hududiy doirasi ishning o`ziga xos xususiyatlari bilan belgilanadi va Vetnam Demokratik Respublikasi va Janubiy Vetnam Respublikasi hududini o`z ichiga oladi.
Dissertatsiyaning ilmiy yangiligi shundan iboratki, unda rus tarixnavisligida birinchi marta Vyetnam urushi davridagi AQSH harbiy harakatlarining harbiy-siyosiy strategiyasi va taktikasi har tomonlama tahlil qilingan. Harbiy harakatlarning o`ziga xos xususiyatlariga alohida e’tibor qaratiladi: yangi turdagi qurollardan foydalanish (napalm va­
kimyoviy qurollar, atrof-muhitga qurolli ta’sir kuchli yomg`ir va Vetnam dalalari va o`rmonlarini suv bosishi). Vetnam urushi paytida AQSh armiyasi ham lazer bombalari, zenit-raketalar, raketalar, termal sensorlar va boshqalardan foydalangan. Taktikalar ichida avtomatlashtirilgan jang maydoni tizimlari, gilam bombardimon qilish va hokazolar batafsil yoritilgan.Dissertatsiya ustida ishlash jarayonida yangi manbalar aniqlanib, ilmiy muomalaga kiritildi. O`rganilgan Manba bazasi asosida birinchi marta AQShning Vetnamdagi urush strategiyasi va taktikasining xususiyatlari har tomonlama aniqlandi.
Himoya xulosalari:

1. 
   Vyetnamga qurolli aralashuv rejalari H. Trumendan R. Niksongacha bo`lgan barcha ketma-ket hukumatlar tomonidan ishlab chiqilgan va amalga oshirilgan. Va ularning har biri strategik maqsadlarga erishish uchun o`z taktikasini taklif qildi va shu bilan birga, Amerika Qo`shma Shtatlari qo`llagan har xil shakl va usullar bilan Amerikaning Vetnamdagi siyosati deyarli o`zgarmadi: AQShning siyosiy ustidan nazoratini saqlab qolishga qaratilgan. Vetnamning iqtisodiy hayoti.
   
2. 
   AQSH siyosatining tahlili shuni ko`rsatadiki, Vashingtonning Vetnamdagi voqealarga eʼtiborini kuchaytirishi Osiyodagi vaziyatning kuchayishi bilan bog`liq.
   

7

40-yillarning oxiri – 50-yillarda Xitoy va Koreyadagi voqealar bilan bog`liq holda AQSh tashqi siyosati strategiyasining yo`nalishlari. Janubi-Sharqiy Osiyoning strategik muhim mintaqasi bo`lgan, shuningdek, katta iqtisodiy va siyosiy ahamiyatga ega bo`lgan Vetnamda kommunistik kuchlarning g`alabasini oldini olish istagi muhim rol o`ynadi.

3. 
   60-yillarning o`rtalaridan boshlab. AQSHning Vyetnamga nisbatan konseptual yondashuvi bu davlatning iqtisodiy va harbiy qudrati haqidagi bo`rttirilgan g`oyalarga, Amerikaning milliy manfaatlarini subʼyektiv tushunishga, xalqaro voqelikka va mamlakatdagi ichki siyosiy vaziyatga noxolis baho berishga asoslangan edi. Qo`shma Shtatlarning dunyodagi o`rni haqidagi buzilgan g`oyalar ma`lum darajada ushbu davlatning Vetnam ishlariga «haddan tashqari aralashishi» ga yordam berdi.
   
4. 
   L. Jonson hukumati Vetnam urushini Qo`shma Shtatlarning jahon kommunizmidan chaqiruviga javob sifatida taqdim etganiga va Qo`shma Shtatlarning ishtirokini har bir shaxsning manfaatlariga ta’sir qilishi bilanoq, maxsus qutqaruv missiyasi sifatida taqdim etganiga qaramay. Amerikalik, insoniy yo`qotishlarning ko`payishi, iqtisodiy qiyinchiliklar va ma`naviy qadriyatlarning pasayishi tufayli mamlakatda chuqur siyosiy inqiroz yuzaga keldi, hukumatga ishonch pasayib ketdi va ommaviy urushga qarshi namoyishlar boshlandi. Bunday sharoitda L.Jonsonning konfliktni kuchaytirishga qaratilgan harakatlari samarasiz bo`lib chiqdi.
   
5. 
   AQSHning Vyetnamdagi urushi Amerika davlati tarixidagi eng yirik harbiy harakat bo`lib, shu bilan birga AQSh hukumatining Vetnamdagi milliy ozodlik harakatini bostirishga qaratilgan siyosatining cho`qqisi bo`ldi. Eng so`nggi texnologiyalar (napalm va kimyoviy qurollar, lazer bombalari, raketalar, termal sensorlar) bilan jihozlangan yarim millionlik ekspeditsiya kuchlariga tayanib, turli xil taktika va urush usullarini qo`llash.
   

8

(avtomatlashtirilgan jang maydoni tizimlari, gilam bombardimon qilish), AQSh hali ham Vetnam xalqini mag`lub eta olmadi.

6. 
   R.Nikson AQSHning xalqaro mojarolarda ishtirok etish darajasini pasaytirish maqsadida mamlakat tashqi siyosat strategiyasini qayta ko`rib chiqishga majbur bo`ldi. Vetnamga kelsak, urushning «Vetnamlashuvi» ga qo`yilgan edi, bu Janubiy Vetnam armiyasini qayta tashkil etish va qayta qurollantirish, harbiy harakatlarni o`tkazishning asosiy yukini ko`tara olishi uchun uning jangovar qobiliyatini oshirishni anglatadi. «Vetnamlashtirish»ni o`z strategiyasining asosiy yo`nalishiga aylantirgan Qo`shma Shtatlar Vetnamda o`zining ustun taʼsirini saqlab qolishga intildi, shu bilan birga Amerikaning o`zida ham, xalqaro maydonda ham o`zgargan sharoitlarga mos keladigan usullardan foydalandi. Umuman olganda, AQShning Vyetnamdagi yangi siyosati o`z maqsadlariga erisha olmadi.
   
7. 
   Mamlakat ichidagi jamoatchilik kayfiyatining o`zgarishi AQShning Vetnamdagi strategiyasi va taktikasini o`zgartirishga ta’sir qildi. Urushga qarshi harakatlarning o`sishi AQSh hukumatini vetnamliklarga ta’sir o`tkazishning u yoki bu usulini qo`llash rejalarini o`zgartirishga majbur qildi. Bu, shuningdek, vaqt o`tganidan keyin va harbiy harakatlar samarasizligi sababli ularni Vetnamdan qo`shinlarni olib chiqishga majbur qildi.
   
8. 
   Vetnam urushi AQShning butun tashqi siyosatining asosi bo`lgan «kuch pozitsiyalari» siyosatining muvaffaqiyatsizligini ko`rsatdi. O`z resurslari bo`yicha Qo`shma Shtatlarga nisbatan ancha past bo`lgan mamlakat ularga juda katta zarar etkazdi, bu esa amerikaliklar uchun katta insoniy yo`qotishlarga olib keldi, ularning iqtisodiy farovonligi pasaydi, super davlat maqomini yo`qotdi va davlatning shakllanishiga olib keldi. amerikaliklarning ijtimoiy va siyosiy hayotidagi «Vetnam sindromi». Bularning barchasi amerikalik tashqi siyosatchilarni Parijda tinchlik shartnomasini tuzish zaruratiga duchor qildi.