Aqsh, buyuk britaniya va o`zbekistonning savdo aloqalari reja: O`zbekiston va aqshninng hamkorligi. Aqsh va O`zbekiston savdo aloqalari

AQSH, BUYUK BRITANIYA VA O`ZBEKISTONNING SAVDO ALOQALARI
Reja:
1. O`zbekiston va AQSHninng hamkorligi.
2. AQSH va O`zbekiston savdo aloqalari.
3. Buyuk Britaniya va O`zbekistonning hamkorlik va savdo aloqalari.
Bugun biz ona diyorimiz uchun muxumligi jihatdan amerikaning ochilishidan kam bo`lmagan voqea-amerikaliklarning o`zbekistonni mustaqil imkoniyatjarga boy mamlakat sifatida kashf etilishi AQSH rahbariyatining O`zbekiston tanlagan bozor munosabatlariga o`tish bosqichma- bosqich o`tkazilayotgan siyosiy iqtisodiy isloxatlar orqali rivojlangan davlatlar qatoridan o`rin olish istiqlolini mustahkamlash yo`lini etirof etgani haqida yana bir bor ta`kidlamoqchimiz Bunda O`zbekiston Prezidenti Islom Karimovning 1996-yil 23-28 iyun kunlari AQSH ga tashrifi burilish nuqtasi bo`ldi
Avvalo tashrifning eng muhim nuqtasi haqida.25 iyun kuni I . KARIMOV Oq uyda AQSH prezidenti BILL KLINTON qabulida bo`ldi.Oliy martabali mexmonlar qabul qilinadigan qarorgohda O`zbekiston va AQSH prezidenti muloqoti belgilanadigan qariyb ikki barabar ko`pga cho`zilgan bu tarixiy uchrashuvni ayni muddao bo`lgani va o`zaro foydali fikr almashinuv imkonini berganidan dalolatdir
Oq uy matbuot xizmati bizga tarqatgan malumotnomada uchrashuv chog`ida Prezidentlar ikki tomonni qiziqtirgan iqtisodiy, siyosiy va xavfsizlik masalalarini xamda Markaziy Osiyodagi vaziyatni muxokama etgani qayd etilgan.Unda shuningdek prezident Klington O`zbekiston Markaziy Osiyodagi yetakchi o`rinda turishi tufayli AQSH mamlakatimiz bilan keng qamrovli masalalar bo`yicha mustahkam aloqalar o`rnatish niyatida ekanini aytadi.
Uchrashuv prezident I.Karimov g`oyat samarali o`tganligi qayd etib,u nafaqat O`zbekiston balki Markaziy Osiyo taraqqiyotida muhim ahamiyat kasb etishini jahonda katta aks sado berishini aytadi. Darhaqiqat jahondagi ko`plab yirik ommaviy axborot vositalari bu uchrashuvni keng yoritdilar.Uchrashuvga bo`lgan katta qiziqishning boyisi unda ikki tomonlama munosabatlarni rivojlantirish masalalari bilan birgalikda bir qancha xalqaro munosabatlarga oid masalalar ham ko`rib chiqildi.
Shu o`rinda O`zbekiston –Amerika munosabatlarining bugungi rivojiga qisqacha bo`lsada to`xtalib o`tish joiz.
O`zbekiston bilan Amerika hususiy kompaniyalari va fermalari o`rtasida o`zaro shakllalngan manfaatli hamkorlik aloqalari muhim o`rin tutganligini alohida takidlash zarur. Bugungi kunda mamlakatimizda 200 ga yaqin AQSH komponiya va fermalari faoliyat ko`rsatmoqda. Ular orasida “Kargil Inter Prayzes”, “Interkonsepts ” , “Baytmal injenering”,
“Aich trayding grupp”, “FMS korperishen ”, “Ji Ey-Bi”, “Proktor end gembl” kabi ferma va komponiyalar bor. AQSH ishbilarmonlari bilan O`zbekiston o`rtasidagi aloqalarni rivojlanishida esa Amerika hususiy tadbirkorlikni qo`llab- quvvatlash korporatsiyasining /OPIQ/ alohida hizmati mavjud.Bu korparatsiya dastlab 1994-yilda 20 dan ziyod AQSH komponiyalari raxbarlarining mamlakatimizga tashrifini uyushtirgan edi. Ayni paytda OPINK O`zbekistonda faoliyat yuritayotgan Amerika komponiyalarining 200 million dolirlik sarmoyalarini, shuningdek, O`zbekiston va yangi mustaqil davlatlariqtisodiyotiga kiritilgan umumiy hajmi 1,2 milliard dolirlik oltita investitsiya loyihalarini qo`lllab quvvatlamoqda. Shu bois bo`lsa kerak, Prezident I.A. Karimov ning Amerikaga amaliy safari OPIK qarorgohidan boshlandi.
O`zbekiston bilan hamkorlikka kirishgan “Interkontenental kommers” korporatsiyasi prezidenti E.Miller hamyurtlarining oldida prezidentimizning bu gaplari g`oyat to`g`ri ekanligini ta`kidlaydi. Uchrashuvda bir qancha hujjatlar imzolandi.Amerika hususiy sarmoyalarini qo`llab –quvvatlash korporatsiyasining bu maqsadlar uchun 400 million dollir ajratishini ko`zda tutadi.
O`zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalar Miliy banki bilan “Bank Of Amerika” o`rtasida xamkrlik to`g`risida memorandum ham imzolandi. 24-iyun kuni O`zbekiston raxbari Vashingtonda AQSH davlat kotibining O`rinbosari Stroub Telbot va AQSH Markaziy Razvedka Boshqarmasi direktori SH. Deychi bilan uchrashdi.Bu uchrashuvlarda O`zbekiston bilan Amerika o`rtasida Markaziy Osiyo mintaqasida tinchlik va barqarorlikni ta`minlash bilan bog`liq masalalar muhokama qilindi. Shu kundagi boshqa uchrashuvlarga to`xtalishdan avval bu mavzudagi suhbat 26-iyun kuni O`zbekiston prezidentining Peftagonga tashrifi chog`ida davom etganini ta`kidlash zarur. AQSH mudofaa vazirligida I. Karimovni alohida hurmat bilan kutib olishdi.
Amerikada erishilgan iqtisodiy taraqqiyot va mamlakatda kafolatlangan demokratiyaning bosh sababi nimada ?
Amerika taraqqiyotining bosh sababi barcha narsa inson uchun, uning qadr-qimmatini yuksak-likka ko’tarish uchun yo’naltirilganligida bo’lsa kerak. Armotong qabristonini ziyorat qilish chog’ida bunga yana bir karra amin bo’lish mumkin. O’zbekiston prezidenti I. Karimov ana shu qabristonni ziyorat qildi. No’malum soldat qabriga gullar qo’ydi. So’ngra Jon va Robert Kennedi qabrini ziyorat qildi. Safar chog’ida prezident I. Karimov Vashingtonda aqsh Davlat departamenti congressi vakillari shuningdek, ishbilarmonlar bilan bir talay uchrashuvlar o’tkazdi I. Karimovning Ame- rika ishbilarmonlari bilan uchrashuvi qisqa bo’lib, bevosita muloqat yo’lga qo’yish garovidir, deya ifodalash mumkin.
Amerikada ,,har bir inson ishbilarmon “ degan shior bor. Malumotlarga qaraganda bu yerda 20 mlnga yaqin firma bo’lib, jumladan 13,5 mln ni ijaraga olingan yaka mulkdorlik, 1,8 mln ni sherikchilik asosida va 4,2 mln ni korporasiya tariqasida ish yuritadi. Firmalarning aksariyati kichik bo’lib yiliga 100ming dollardan kamroq biznes kirimiga ega.
Kichik va o’rta dengiz muhim o’rin egallaydi. So’ngi yillarda vujudga kelgan yangi ish joylarining 60% i kichik biznes korxonalaridadir. 80-yillarda aqshda kichik biznes korxonalari 7mln ga ko’paydi. Davlatning iqtisodiy qudratini oshirishga hissa qo’shadi. Amerikada joriy etilgan texnik yangiliklarning 55foizi kichik va o`rta biznis sohasiga mansubdir.Sherikchilik asosidagi beznis xam muhimdir. Bunday beznis muayyan shartnoma asosida tashkil etiladi.
Amirika bilan xar tomonlama aloqalar mavjud boy tajribalardan maromida foydalanishning madanuy bozorni barpo qilishning muxim bositasi xisoblanadi. Bugungi kunga kelib AQSH O`zbekistonning muhim iqtisodiy xamkoridir. Jahonga mashhur ‘’KOKA-kola’’kompaniyasi 1994-yildan buyon mamlakatimizda faoliyat korsatib kelmoqda. Toshkentdagi bu korxona 5.5mln dollorlik dastlabki sarmoya asosida qurilgan bolsa 1996yilning may oyida qibrayda ikkita zavod ishga tushdi.Bu korxonaning samarasi natijasida Namanganda uchinchi ‘’KOKA-KOLA’’ zavodi ishga tushirildi.Bunga bosqichma –bosqich 100mln li sarmoya sarflandi.
“Nbyumont- Mayning” korxonasi bilan xamkorlikda “zarafshon-nyumont” oltin qazish majmuasiga 150 mln dollorlik sarmoya sarflandi. Xullas bu raqamlarni ko`plab keltirish mumkin.
Yana bir AQSH dagi o`ziga xos va tajriba o`rgatishga xos xususiyati bu ikki siyosatdagi demokratiyani kopaytirishga qaratilgan -jamoatchilik firrini o`rganishdir. Jamoatchilik fikrini o`rganishning eng muhim bositalaridan biri -so`rov tartibidir.
Aqshning idopa qilivchi kuchlari sorov o`tkazish tajribalaridan eng avvalo ijtimoiy nazorat sestemasining takomillashgan usullarini topishga foydalanildilar. Siyosatning to`la maqsadi uchun yonaltirilgan jamoatchilik fikri harakati keng ommaning kayfiyatini bilish uchun qaratilgan boladi. Bu erda bir tomondan xzr turli yonalishda foyaviy xujumni kuchaytirish boshqa tomondan jamoatchilik fikrini xisoblash imkonini beradi,
Eng taniqli umumxalq so`rofi o`tkazish firmasi- jamoatchlik fikri Amirika institute yoki Gellap inistituti bolib 1935yulda asos solindi . 1947yulda jamoatchilik fikrini o`rganish Amerika uyushmasi tashkil topdi. Unga turli soxa vakillari a`zo bolib kirdilar.
1967yulda Rauper jamoatchilik fikrini o`rganish ilmiy -tadqiqot makazi tashkil topdi. Unga chet davlatlarining tadqiqotchilarining hisoboti yig`itiladigan bo`ldi.
So`rovlar tarixida eng muhim bosqich 1963-yil Duis Xarris tomonidan o`tkazilgan umummilliy so`rov hisoblanadi.Bu so`rovning natijalari haftada ikki martadan 250dan ortiq Amerika gazetalarida e`lon qilingan edi. Darhaqiqat, AQSH jahonning eng rivojlangan qudratli davlatlaridan biridir.Rivojlangan yetti mamlakat orasida ham uning mavqei g`oyat ulug`.AQSH dollirining qadri esa kun sayin ortib bormoqda .
AQSH yuksak takomillashgan texnologiyaga boy mamlakat. O`zbekistonda esa xom –ashyo va ishchi kuchi juda ko`p. Mamlakatimizning iqtisodiy hamkorligi ham ikki tomonlamag`oyat foydalidir.AQSH raxbarlari tarixiy jarayonlarida azaldan muhim o`rin tutib kelgan O`zbekistonni ulkan jug`rofiy –siyosiy mintaqadagi buyuk davlat deb baholanadi.Mamlakatimiz bilan aloqalarni rivojlantirishga katta qiziqish bildiradilar.
Amerika xalqi O`zbekiston xalqi bilan birgalikda erkinlikda demokratik inson huquqlari va iqtisodiy islohatlar uchun shart sharoitlar yaratishga ko`maklashishga tayyor ekanligini ta`kidlagan edi.AQSH ning sobiq prezidenti Jorj Bush O`zbekiston bozor munosabatlariga o`tishi davrida tadbirkor o`z ishini ustasi , raqobat va kooperatsiya masalalarini to`g`ri hal eta oladigan yuqori malakali kadrlar respublika uchun juda zarur. Mamlakatimiz jahon integratsiga kirishi uchun avvalo, ta``lim tizimi jahon tajribasini o`rganishi lozim.
Mustaqillikning ilk yillardanoq O`zbekiston Prezidenti tomonidan tashqi o`quv va ilmiy aloqalarni kengaytirish maqsadida Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universitetiga katta yordam ko`rsatildi. O`n nafar talaba AQSH uneversitetlarida o`qish uchun 100 ming AQSH doliri ajratildi. 1995-1996-yillarda shu universitetdan jami 86 talaba , 100 dan ortiq o`qituvchi aqsh ga yuborildi.
AQSH Arkanzas shtatining ko`magi bilan “Kelajak ” nomli xalqaro beznis maktabi ochildi. 1991-1995-yillarda beznis maktabining 125 nafar bitiruvchisi AQSH ga jo`natildi.O`quv yurtlarida o`qituvchi olimlar hamda talabalar almashinuva qo`shma ilmiy tadqiqot va metodik ishlarni olib boorish ko`zda tutilgan.
Qarshi Davlat Universitetida xalqaro aloqalar markazi tashkil topgan bo`lib, Universitetda AQSH Tinchlik koorparatsiyasining ko`ngilliklari Neri Dersser , Duay Karlson va Markaziy Osiyoga beg`araz yordam ko`rsatish xalqaro tashkilotlarning ko`ngiliylari Tod Miller , Yan Smit janoblari talabalarimizga ingliz tilidan saboq bermoqdalar.Markaz tomonidan 1997-yil yanvar oyida Xindistonning mashhur sayohi, Gennisning rekordlar kitobidan joy olgan Ram Chandra , aprel oyida Pokistonlik ishbilarmonlar Janob Zafar , Nyu-York shahridan “Sog`lom hayot markazi xalqaro tashkilotining bosh direktori Bill Dall Ruf Zollenger, B. Ting O`zbekiston Respublikasidagi vakolatxonasining 2-kotibi Richard Graymslar bilan universitet o`qituvchilar o`rtasida uchrashuv o`tkazildi. Bu kabi aniq dalillarni istiqbolimizni belgilovchi yo`nalishlarni ko`plab keltirishimiz mumkin.<sup>1</sup>
Amerikaga xos demokratiyaning shakllanishi, mustaqil taraqqiyot yillarida demokratik jamiyat qurilganining ba`zi jihatlarining, 222 yillik mustaqil davlatchiligi tarixida Amerika prezidentligi faoliyati bilan tanishib chiqishga harakat qiling.
Demokratiya va demokratik jarayonlar tugallangan mavzu bula olmaydi, shuning uchun bu haqidagi munozara davom etaveradi. Demokratik g`oyalar erishilgan g`alabalar emas, balki muntazam davomiylikka ega bo`lgan taraqqiyotdir.
Demak,ana shu taraqqiyot yo`lini tanlab o`zining tarixiy taraqqiyoti davomida goh u ko`rinishda, goh bu ko`rinishda jahonga yuz tutgan AQSH hozirgi kunda xalqaro maydonning yetakchi davlatlaridan biri hisoblanadi. Shu mazmundan kelib chiqib insonparvar huquqiy demokratik davlat qurish yo`lidan borayotgan O`zbekiston uchun uning quruvchilari bo`lgan yosh mutaxasis kadrlar uchun Amerikadagi demokratik jarayonlar bilan qiziqish lozim bo`lganda tajribalar almashish ayni kunning dolzarb mavzusi hisoblanadi.
Davlatimiz rahbari I.Karimov AQSH bilan diplomatik munosabatlarning rivojlantirilishi ahamiyati to`risida jumladan shunday degan: “AQSH bilan munosabatlarimizning rivojida alohida to`xtalmoqchiman. Biz aqshni jahon va mintaqa barqarorligini saqlab turishda ulkan imkoniyatga ega bo`lgan mamlakat, xalqaro siyosatning muhim subyekti deb bilamiz.
-Ikki tomonlama munosabatlar sohasida mamlakatimiz o`rtasidagi siyosiy muloqot sur`atlari oshib borayotganligini alohida takidlab o`tmoqchiman. Bu o`z navbatida barcha muhim sohalarda shu jumladan harbiy texnika sohasida amaliy hamkorlik qilish uchun imkoniyatlar yaratadi. Ikkala mamlakat o`rtasidagi iqtisodiy aloqalar-shartnomaviy-huquqiy negizni kengaytirish yo`li bilan mustahkamlanmoqda”.
O`bekistondagi demokratik islohatlarning chuqurlashib borayotganligi ikki mamlakat o`rtasidagi aloqalarning yanada rivojlanishiga zamin hozirladi.
Demokratiya-ta`limot emaski uni o`qitib yoki tezda o`zlashtirib oladigan. Demokratiya-bu fikirlar majmui, turmush tarzidir. O`zlashtirish uchun esa inson demokratiyaning talablari asosida demokratiya muhitida inson hayoti davomida oila a`zolari el halqi boshqa elat va millatlarga munosabatlar bilan yashab ko`rishi lozim.
“Qush parvozidan bilinadi” degan xalq maqoli bor. Demokratlar ham o`z faoliyatiga qarab baholanadi. Bu faoliyatni o`zlashtirish bir kunda bo`ladigan ish emas. Bu erda gap avloddan avlodga yetkazilishi lozim bo`lgan bilim va tajriba haqida ikki tomonlama munosabatlarni mustahkamlashga kirishilgan davlatlar tajribasi haqida bormoqda. Yoshlar o`rtasidagi ma`rifiy ishlar va tajribalar esa demokratiyaning xarakatlantiruvchi kuchi, boshqacha qilib aytganda qon aylanish tizimidir.
Insonlar muloqotiga ko`maklashuvchi bizga turmush va uning sharoitlarini har bir shaxs alohida tartibda bir butun jamoatchilik uchun , ularning siyosiy bog`liqligi tarzida tushuntiruvchi ma`nosidir.Bundan muloqot o`zaro hurmat tushunchasi davlat boshqaruvi sohasida inson huquqlari borasidagi yangiliklar kelib chiqadi.Bularning hammasi demokratiyaning mazmunini beradi.
Deplom ishining bosh mavzusi qilib “Demokratik jarayonlar ” tanlab olingani bejiz emas.Jahon va o`zimizning amaliyotimizdan olingan barcha unumli tajribalarni rad etmagan holda , o`z ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy –huquqiy taraqqiyot yo`limizdan ilgarilab borish-Respublikamizning qat`iy pozitsiyasidir.
O`zbekiston bilan hamkorlikka kirishgan “Interkontenental kommers” korporatsiyasi prezidenti E.Miller hamyurtlarining oldida prezidentimizning bu gaplari g`oyat to`g`ri ekanligini ta`kidlaydi. Uchrashuvda bir qancha hujjatlar imzolandi.Amerika hususiy sarmoyalarini qo`llab –quvvatlash korporatsiyasining bu maqsadlar uchun 400 million dollir ajratishini ko`zda tutadi.
O`zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalar Miliy banki bilan “Bank Of Amerika” o`rtasida xamkrlik to`g`risida memorandum ham imzolandi. 24-iyun kuni O`zbekiston raxbari Vashingtonda AQSH davlat kotibining O`rinbosari Stroub Telbot va AQSH Markaziy Razvedka Boshqarmasi direktori SH. Deychi bilan uchrashdi.Bu uchrashuvlarda O`zbekiston bilan Amerika o`rtasida Markaziy Osiyo mintaqasida tinchlik va barqarorlikni ta`minlash bilan bog`liq masalalar muhokama qilindi. Shu kundagi boshqa uchrashuvlarga to`xtalishdan avval bu mavzudagi suhbat 26-iyun kuni O`zbekiston prezidentining Peftagonga tashrifi chog`ida davom etganini ta`kidlash zarur. AQSH mudofaa vazirligida I. Karimovni alohida hurmat bilan kutib olishdi.
Amerikada erishilgan iqtisodiy taraqqiyot va mamlakatda kafolatlangan demokratiyaning bosh sababi nimada ?
Amerika taraqqiyotining bosh sababi barcha narsa inson uchun, uning qadr-qimmatini yuksak-likka ko’tarish uchun yo’naltirilganligida bo’lsa kerak. Armotong qabristonini ziyorat qilish chog’ida bunga yana bir karra amin bo’lish mumkin. O’zbekiston prezidenti I. Karimov ana shu qabristonni ziyorat qildi. No’malum soldat qabriga gullar qo’ydi. So’ngra Jon va Robert Kennedi qabrini ziyorat qildi. Safar chog’ida prezident I. Karimov Vashingtonda aqsh Davlat departamenti congressi vakillari shuningdek, ishbilarmonlar bilan bir talay uchrashuvlar o’tkazdi I. Karimovning Ame- rika ishbilarmonlari bilan uchrashuvi qisqa bo’lib, bevosita muloqat yo’lga qo’yish garovidir, deya ifodalash mumkin.
Amerikada ,,har bir inson ishbilarmon “ degan shior bor. Malumotlarga qaraganda bu yerda 20 mlnga yaqin firma bo’lib, jumladan 13,5 mln ni ijaraga olingan yaka mulkdorlik, 1,8 mln ni sherikchilik asosida va 4,2 mln ni korporasiya tariqasida ish yuritadi. Firmalarning aksariyati kichik bo’lib yiliga 100ming dollardan kamroq biznes kirimiga ega.
Kichik va o’rta dengiz muhim o’rin egallaydi. So’ngi yillarda vujudga kelgan yangi ish joylarining 60% i kichik biznes korxonalaridadir. 80-yillarda aqshda kichik biznes korxonalari 7mln ga ko’paydi. Davlatning iqtisodiy qudratini oshirishga hissa qo’shadi. Amerikada joriy etilgan texnik yangiliklarning 55foizi kichik va o`rta biznis sohasiga mansubdir.Sherikchilik asosidagi beznis xam muhimdir. Bunday beznis muayyan shartnoma asosida tashkil etiladi.
Amirika bilan xar tomonlama aloqalar mavjud boy tajribalardan maromida foydalanishning madanuy bozorni barpo qilishning muxim bositasi xisoblanadi. Bugungi kunga kelib AQSH O`zbekistonning muhim iqtisodiy xamkoridir. Jahonga mashhur ‘’KOKA-kola’’kompaniyasi 1994-yildan buyon mamlakatimizda faoliyat korsatib kelmoqda. Toshkentdagi bu korxona 5.5mln dollorlik dastlabki sarmoya asosida qurilgan bolsa 1996yilning may oyida qibrayda ikkita zavod ishga tushdi.Bu korxonaning samarasi natijasida Namanganda uchinchi ‘’KOKA-KOLA’’ zavodi ishga tushirildi.Bunga bosqichma –bosqich 100mln li sarmoya sarflandi.
“Nbyumont- Mayning” korxonasi bilan xamkorlikda “zarafshon-nyumont” oltin qazish majmuasiga 150 mln dollorlik sarmoya sarflandi. Xullas bu raqamlarni ko`plab keltirish mumkin.
Yana bir AQSH dagi o`ziga xos va tajriba o`rgatishga xos xususiyati bu ikki siyosatdagi demokratiyani kopaytirishga qaratilgan -jamoatchilik firrini o`rganishdir. Jamoatchilik fikrini o`rganishning eng muhim bositalaridan biri -so`rov tartibidir.
Aqshning idopa qilivchi kuchlari sorov o`tkazish tajribalaridan eng avvalo ijtimoiy nazorat sestemasining takomillashgan usullarini topishga foydalanildilar. Siyosatning to`la maqsadi uchun yonaltirilgan jamoatchilik fikri harakati keng ommaning kayfiyatini bilish uchun qaratilgan boladi. Bu erda bir tomondan xzr turli yonalishda foyaviy xujumni kuchaytirish boshqa tomondan jamoatchilik fikrini xisoblash imkonini beradi,
Eng taniqli umumxalq so`rofi o`tkazish firmasi- jamoatchlik fikri Amirika institute yoki Gellap inistituti bolib 1935yulda asos solindi . 1947yulda jamoatchilik fikrini o`rganish Amerika uyushmasi tashkil topdi. Unga turli soxa vakillari a`zo bolib kirdilar.
1967yulda Rauper jamoatchilik fikrini o`rganish ilmiy -tadqiqot makazi tashkil topdi. Unga chet davlatlarining tadqiqotchilarining hisoboti yig`itiladigan bo`ldi.
So`rovlar tarixida eng muhim bosqich 1963-yil Duis Xarris tomonidan o`tkazilgan umummilliy so`rov hisoblanadi.Bu so`rovning natijalari haftada ikki martadan 250dan ortiq Amerika gazetalarida e`lon qilingan edi. Darhaqiqat, AQSH jahonning eng rivojlangan qudratli davlatlaridan biridir.Rivojlangan yetti mamlakat orasida ham uning mavqei g`oyat ulug`.AQSH dollirining qadri esa kun sayin ortib bormoqda .
AQSH yuksak takomillashgan texnologiyaga boy mamlakat. O`zbekistonda esa xom –ashyo va ishchi kuchi juda ko`p. Mamlakatimizning iqtisodiy hamkorligi ham ikki tomonlamag`oyat foydalidir.AQSH raxbarlari tarixiy jarayonlarida azaldan muhim o`rin tutib kelgan O`zbekistonni ulkan jug`rofiy –siyosiy mintaqadagi buyuk davlat deb baholanadi.Mamlakatimiz bilan aloqalarni rivojlantirishga katta qiziqish bildiradilar.
Amerika xalqi O`zbekiston xalqi bilan birgalikda erkinlikda demokratik inson huquqlari va iqtisodiy islohatlar uchun shart sharoitlar yaratishga ko`maklashishga tayyor ekanligini ta`kidlagan edi.AQSH ning sobiq prezidenti Jorj Bush O`zbekiston bozor munosabatlariga o`tishi davrida tadbirkor o`z ishini ustasi , raqobat va kooperatsiya masalalarini to`g`ri hal eta oladigan yuqori malakali kadrlar respublika uchun juda zarur. Mamlakatimiz jahon integratsiga kirishi uchun avvalo, ta``lim tizimi jahon tajribasini o`rganishi lozim.
Mustaqillikning ilk yillardanoq O`zbekiston Prezidenti tomonidan tashqi o`quv va ilmiy aloqalarni kengaytirish maqsadida Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universitetiga katta yordam ko`rsatildi. O`n nafar talaba AQSH uneversitetlarida o`qish uchun 100 ming AQSH doliri ajratildi. 1995-1996-yillarda shu universitetdan jami 86 talaba , 100 dan ortiq o`qituvchi aqsh ga yuborildi.
AQSH Arkanzas shtatining ko`magi bilan “Kelajak ” nomli xalqaro beznis maktabi ochildi. 1991-1995-yillarda beznis maktabining 125 nafar bitiruvchisi AQSH ga jo`natildi.O`quv yurtlarida o`qituvchi olimlar hamda talabalar almashinuva qo`shma ilmiy tadqiqot va metodik ishlarni olib boorish ko`zda tutilgan.
Qarshi Davlat Universitetida xalqaro aloqalar markazi tashkil topgan bo`lib, Universitetda AQSH Tinchlik koorparatsiyasining ko`ngilliklari Neri Dersser , Duay Karlson va Markaziy Osiyoga beg`araz yordam ko`rsatish xalqaro tashkilotlarning ko`ngiliylari Tod Miller , Yan Smit janoblari talabalarimizga ingliz tilidan saboq bermoqdalar.Markaz tomonidan 1997-yil yanvar oyida Xindistonning mashhur sayohi, Gennisning rekordlar kitobidan joy olgan Ram Chandra , aprel oyida Pokistonlik ishbilarmonlar Janob Zafar , Nyu-York shahridan “Sog`lom hayot markazi xalqaro tashkilotining bosh direktori Bill Dall Ruf Zollenger, B. Ting O`zbekiston Respublikasidagi vakolatxonasining 2-kotibi Richard Graymslar bilan universitet o`qituvchilar o`rtasida uchrashuv o`tkazildi. Bu kabi aniq dalillarni istiqbolimizni belgilovchi yo`nalishlarni ko`plab keltirishimiz mumkin.<sup>2</sup>
Amerikaga xos demokratiyaning shakllanishi, mustaqil taraqqiyot yillarida demokratik jamiyat qurilganining ba`zi jihatlarining, 222 yillik mustaqil davlatchiligi tarixida Amerika prezidentligi faoliyati bilan tanishib chiqishga harakat qiling.
1993 yildan e`tiboran ikki davlat o`rtasidagi munosabatlarning ikkinchi bosqichi boshlandi Jahonning etakchi davlati hisoblangan AQSH bilan hamkorlik 1990 yillarning ortalariga kelib ko`p tomonlama o`zaro foydali ahamiyat kasb etdi.
Bunga eng avvalo O`zbekiston Prezidenti yozda AQSH ga qilgan safari keng imkoniyat yaratdi.AQSH poytaxtidabolib o`tgan hamkorlikdan tortib havsizlikkacha bolgan va turli sohalarni qamrab olgan muzokaralar ikkitomon uchun xam manfaatli bolganligini qayd etish lozim.
O`zbekistonva AQSH rahbarlarining keyingi uchrashuvlari shuningdek amerika Parlamenti yuqori martabali vakillarning tashriflari buni yana bir karra tasdiqlaydi.Aynan Amerikalik kongresmenlar keyinchalik Markaziy OSIYO davlatlarining siyosiy va ijtimoiy iqtisodiy rivojlanishi uchun ko`p shart-sharoitlar yaratishga qaratilgan “Ipak yoli strategiyasi”tashabbusi bilan chiqdilar.
O`zaro xamkorlik munosabatlarining ikkinchi bosqichi 2001yil 11sentabr voqealariga qadar davom etti. Bu davrda munosabatlar doirasi kengaydi. O`zbekistonga AQSH sarmoyasi kirib kela boshladi.Davlatimiz rahbarining AQSH ga tashrifi amalga oshirildi.Tashrif munosabatlaring yangi 3 bosqichini boshlab berdi .
Mazkur bosqich munosabatlarining siyosiy rivojlanishiga asos soldi . Amalda savdo sotiq ilmiy texnikaviy xamkorlik tez suratlar bilan rivojlana boshlana boshladi . Bu davrda amalga oshiralayotgan islaxatlar natijasida milliy davlatchilik qayta shakillanib mustahkamlandi .Iqtisodiy madaniy sohada barqarorlik va totuvlik taminlandi. Mustaqil tashqi siyosat natijasida esa o’zbekiston xalqaro munosabatlarning faol subektika aylana bordi .Xalqaro terrozimga norkabisnesga qarshi kurashda minttaqada xavfsizlikni, barqarorlikni ta`minlash bo’yicha olib brogan natijasida jahonda obru-e`tibor topdi.
O’zbekistonga mintaqada xavfsizlikni ta`minlashda terrozimga qarshi kurashda yetakchi kuch sifatida qarala boshladi .Natijada AQSH tomonidan o’zbekistonga amalga oshiralayotgan demokratik iqtisodiy isloxatlarning o’ziga xosligi tan olinib, bu yo’nalishda hamkorlik rivoj topdi. Markaziy Osiyo atrofida ro’y berayotgan voqea hodisalar, ayniqsa qo’shni Avg’onistondagi voqealar mintaqada xavfsizlikni ta`minlashning yangi modellarini ishlab chiqishni kun tartibiga qo’ydi . Bu yo’nalishda o’zbekistonda katta tajriba to’plagan edi . Ushbu tajriba mamlakatlar o’rtasidagi xamkorlikni yangi bosqichga ko’tarilishga zamin bo’ldi.
Munosabatlarning yangi bosqichida quyidagi manfaatlarining uyg`unlashganini kuzatamiz:
Avvalo AQSH O`zbekistonga Markaziy Osiyoda tinchlikni xavfsizlikni taminlashida norkabeznis terrorimizga qarshi kurashda yetakchi sifatida qaramoqda. Ayni vaqtda AQSH xalqi O`zbekiston raxbariyatini o`zining eng yaxshi do`sti sifatida etirof etmoqda.
Shuningdek AQSH keng jamoatchiligi ,tadbirkorlari O`zbekistonning kelajagi , ayniqsa, uning iqtisodiyotida erishayotgan yutuqlarini etirof etishmoqda ,uning rivojlanishi uchun investisiyalar olib kirilmoqda.
Qolaversa Uzbekistonni aqshdagi yuksak rivojlangan iqtisodiyot demokratik qadriyatlar ilmiy-texnikaviy saloxiyat qiziqtirmoqda.AQSH investisiyalarining Uzbekistonga keng miqiyosda kirib kelishi isloxotlarni chuqurlashtirishga oldimizga qo`yilgan maqsadlarimizga tezroq erishish imkonini bedi. 2001yil 11 sentabr fojialaridan so`ng O`zbekistonning terrorimizga qarshi kurashda Amireka Qo`shma shtatlarini qo`llab quvvatlash xaqida qilgan uzil kesil qarori ikki tomonlama munosabatlarda yangi burilish yasadi.
AQSH mudofaa Vaziri D.Ramsfeld O`zbekistonga qisqa vaqt ichida ikki marta kelib ketdi. Shuningdek Respublikaga davlat kotibi K. Pauell, senatorlar T.Deeshl,klevin, J.Uorner,J .Leberman ,J.Makeyn,CH.Xegel, kongressemenlar J. Kolbi,E Tochir va boshqa yuqori martabali mansabdor shaxslari tashrif buyurdilar.
Shuni ishonch bilan qayd etish mumkinki , ikki tomonlama aloqalarning jadal va xar tomonlama rivojlanoshi Markaziy Osiyo mintaqasida xavfsizlikni saqlash xamda mustaxkamlashda muxim barqarorlashtiruvchi omil bo`lib xizmat qildi.
Toshkent va Vashington Afg`onistonning siyosiy va iqtisodiy tiklanishiga kumaklashish maqsadida faol xamda foydali xamkorlikni amalgam oshirmoqda.
Shuni tan olish kerakki O`zbekiston bilan AQSH o`rtasidagi xamkorliknong bu samaralari avvalambor mintaqamizdagi xalqlar va davlatlarning manfatlariga javob beradi. AQSH xukumati tomonidan amalgam oshirilga dasturlar .
Ozbekiston respublikasi qurolli kuchlarining mudofaa qobilyatini oshirish , mamlakatimiz davlat chegarasini mustahkamlash bilan birga,mamlakat huquqni muxofaza qilish organlarining ishida yangi sifat ko`rsatkichlariga erishish imkonini berdi.
Ta`l im sohasidagi hamkorlik O`zbekiston bilan AQSH munosabatlarining samarali sohalaridan biri hisoblanadi.Mustaqillik yillarida O`zbekistonlik yoshlarning yuzlab vakillari “Umid” jamg`armasi hamda AQSH hukumatining dasturlari doirasida Amerikaning yetakchi universitetlarida taxsil oladilar.
Nihoyat shuni ham alohida aytib o`tish kerakki, aynan AQSH ning “umid loyihasi”, “Xart Tu Xart Interneyshel”, “Konterpat interneyshel”, “Amerikere ” va “Amerika qizil Xochi” singari nohukumat tashkilotlari respublikamizning qator mintaqalari, eng avvalo, Orolbo`yi mintaqasida 30 million dollardan ortiq miqdorda beminnat moddiy yordam yubordi.
Shu o`rinda so`zimizni muxtasar qilgan holda qayd etish mumkinki, O`zbekiston bilan AQSH o`rtasida ikki tomonlama munosabatlarning barcha sohalarida aloqalarning kengayishi ikkala davlatning umumiy manfaatlarini rivojlantirish va himoya qilish uchun mustahkam negiz yaratdi.
18 fevral - O‘zbekiston va Buyuk Britaniya o‘rtasida diplomatik munosabatlar o‘rnatilgan kun. Buyuk Britaniya 1991 yil 31 dekabr' kuni mamlakatimiz mustaqilligini tan oldi. 1992 yilning fevralida ikki mamlakat Tashqi ishlar vazirliklari o‘rtasida hujjatlar almashinuvi bo‘lib o‘tdi.
So‘nggi yillarda O‘zbekiston va Buyuk Britaniya munosabatlarida yangi ijobiy tendentsiya kuzatilib, ular ko‘p qirrali va istiqbolli bo‘lib bormoqda.
2007 yildan 2019 yilgacha O‘zbekistonga Buyuk Britaniya hukumati, parlamenti va boshqa muassasalari a'zolaridan iborat 70 ga yaqin delegatsiya tashrif buyurdi. O‘zbekiston va Buyuk Britaniyaning vakillik organlari tomonidan o‘zaro hamkorlik bo‘yicha guruhlar tuzilgan bo‘lib, ular doirasida samarali hamkorlik amalga oshirilmoqda.
Britaniya savdo tasnifida O‘zbekiston "strategik bozorlar" guruhiga kiritilgan. 2019 yilda ikki tomonlama savdo hajmi 193 million dollardan oshdi, import va eksport ko‘rsatkichlari esa deyarli teng.
Faol iqtisodiy hamkorlik O‘zbekistonda faoliyat yuritayotgan britaniyalik sarmoyadorlar sonidan ham dalolat beradi. Bugungi kunda respublikamizda 400 dan ortiq Britaniya ishtirokidagi korxona mavjud bo‘lib, shundan 120 tasi 100 foiz Britaniya kapitali bilan tuzilgan. O‘zbekiston iqtisodiyotida British-American Tabacco (tamaki ishlab chiqarish), Worley Parsons (dizayn va muhandislik markazi), Rio Tinto (konchilik), ITE (ko‘rgazma tadbirlarini tashkil etish va o‘tkazish) va boshqalar yetakchi mavqeni egallab turibdi.

Savdo va sanoat bo‘yicha O‘zbekiston-Britaniya Kengashi samarali faoliyat ko‘rsatmoqda. Uning so‘nggi 24-uchrashuvi o‘tgan yil 28 fevral-1 mart kunlari Toshkentda bo‘lib o‘tgan edi.

Bundan qariyb bir yil avval, 14 fevral' kuni London fond birjasiga 5 va 10 yil muddatga O‘zbekistonning birinchi davlat xalqaro obligatsiyalari (Evrobondlar) 1 milliard aqsh dollari miqdorida joylashtirildi.
O‘zbekiston-Britaniya madaniy-gumanitar aloqalari, jumladan, ta'lim sohasida ham izchil rivojlanmoqda.
2002 yildan boshlab Toshkentda xalqaro Vestminster universiteti faoliyat ko‘rsatib kelmoqda. O‘zbekiston Milliy universiteti, O‘zbekiston Fanlar Akademiyasi Kembrij universiteti bilan birgalikda Toshkentda yuqori texnologiyalar bo‘yicha o‘quv-tajriba markazi tashkil etdi.
Hozirgi kunda O‘zbekistonda xorijiy tillarni o‘rganish tizimini takomillashtirish va madaniyat sohasidagi hamkorlikni rivojlantirish sohasidagi islohotlarni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan Britaniya Kengashi vakilligining 2019-2020 yillarga mo‘ljallangan oltita loyihasi amalga oshirilmoqda.
Bugungi kunda ikki tomonlama munosabatlarning huquqiy asoslari 23 ta hujjatdan iborat bo‘lib, ulardan 15 tasi hukumatlararo va 8 tasi idoralararo mazmunga ega.
So‘nggi hujjatlardan biri 2019 yil 31 oktyabr' kuni Toshkentda imzolangan Sheriklik va hamkorlik bitimi bo‘lib, u Buyuk Britaniyaning Yevropa Ittifoqidan chiqishi munosabati bilan ikki tomonlama aloqalarning uzluksizligini saqlash, shuningdek, Buyuk Britaniyaning O‘zbekiston va yei o‘rtasidagi Sheriklik va hamkorlik bitimidagi ishtirokini to‘xtatishni ta'minlaydi.
Poytaxtimizdagi Xalqaro hamkorlik markazida 17-noyabr kuni Savdo va sanoat bo‘yicha O‘zbekiston – Buyuk Britaniya kengashining navbatdagi majlisi bo‘lib o‘tdi.
Tadbirda ikki mamlakatning tashqi iqtisodiy aloqalar, neft-gaz, geologiya, savdo-sanoat, sarmoya, bank-moliya, energetika, qishloq xo‘jaligi, kimyo va oziq-ovqat sanoati, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik, aloqa va axborot texnologiyalari, fan-ta’lim, elektr texnikasi, sayyohlik, me’morlik, qurilish materiallari ishlab chiqarish, sug‘urta, farmatsevtika kabi sohalar uchun mas’ul vazirlik va idoralari, kompaniya va konsernlari rahbarlari ishtirok etdi.
O‘zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vaziri, mazkur kengash hamraisi E.G‘aniyev, Savdo va sanoat bo‘yicha O‘zbekiston – Buyuk Britaniya kengashi hamraisi B.Hey va boshqalar mamlakatlarimiz o‘rtasidagi munosabatlar ko‘plab sohalar qatori savdo, iqtisodiyot, yengil sanoat, neft-gaz, oziq-ovqat sanoati, qurilish, sayyohlik, fan-ta’lim, qishloq xo‘jaligi kabi yo‘nalishlarda ham izchil rivojlanib borayotganini alohida ta’kidladi.
Savdo-iqtisodiy hamkorlik, xususan mamlakatlarimiz ishbilarmonlari o‘rtasidagi aloqalarni kengaytirish maqsadida 1994-yili tashkil etilgan Savdo va sanoat bo‘yicha O‘zbekiston – Buyuk Britaniya kengashi majlislari muntazam o‘tkazib kelinmoqda. 2015-yil noyabr oyida Londonda bo‘lib o‘tgan yig‘ilish savdo, iqtisodiyot va sanoat sohalarida qator istiqbolli loyihalarni ishlab chiqish va amalga oshirish bo‘yicha kelishuvlarga erishish, o‘zaro hamkorlik aloqalarini yanada rivojlantirishga keng yo‘l ochdi.
Mamlakatlarimiz o‘rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi muttasil oshib borayotir. 2015-yilda O‘zbekiston bilan Buyuk Britaniya o‘rtasida o‘zaro tovar ayirboshlash hajmi 105,7 million dollarni tashkil etdi. Kimyo va oziq-ovqat sanoati, farmatsevtika, to‘qimachilik, tog‘-kon sanoati, xizmat ko‘rsatish va savdo sohalarida hamkorlik izchil rivoj topmoqda.
O‘zbekiston bilan Buyuk Britaniya o‘rtasida imzolangan daromadlarning ikki tomonlama soliqqa tortilishiga yo‘l qo‘ymaslik, daromad va kapital soliqlarini to‘lashdan bosh tortishni bartaraf etishga, investitsiyalarni o‘zaro rag‘batlantirish va himoya qilishga, iqtisodiyot, ta’lim, fan va madaniyat hamda havo transporti aloqasi, sayyohlik sohalariga oid bitimlar o‘zaro hamkorlikni rivojlantirishda muhim huquqiy asos bo‘lib xizmat qilmoqda.

Anjumanda mehmonlarga mamlakatimiz iqtisodiyotining barcha tarmoqlarini muttasil rivojlantirish borasida amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli ishlar, “Navoiy”, “Jizzax” va “Angren” erkin iqtisodiy zonalarida ish yuritish uchun yaratilgan imkoniyat va imtiyozlar, yuqori texnologiyalar sohasida olib borilayotgan islohotlar to‘g‘risida ma’lumot berildi. Ishtirokchilar ushbu majlis o‘zaro savdo-iqtisodiy hamkorlikka oid qator muhim masalalarni muhokama qilish uchun qulay imkoniyat bo‘lganini ta’kidladi.

– Buyuk Britaniya O‘zbekiston bilan hamkorlikni yanada faollashtirishdan manfaatdor, – dedi Barbara Hey. – Mamlakatingiz boshqa sohalar kabi savdo-iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish borasida ulkan salohiyatga ega. Bu kabi tadbirlar Buyuk Britaniya kompaniyalariga O‘zbekiston bozori taklif etayotgan imkoniyatlar va keng ko‘lamli iqtisodiy islohotlar bilan yaqindan tanishish, foydali muloqot va uchrashuvlar o‘tkazish, o‘zaro tajriba almashish imkonini bermoqda.
Majlisda O‘zbekiston va Buyuk Britaniyaning iqtisodiy salohiyati va imkoniyatlari, ikki mamlakat o‘rtasida avtomobilsozlik, yoqilg‘i-energetika, tog‘-kon va kimyo sanoati, meva-sabzavot mahsulotlarini qayta ishlash, qurilish, elektr texnikasi, axborot texnologiyalari, chiqindilarni qayta ishlash va ta’lim kabi qator sohalardagi hamkorlikning bugungi ahvoli va istiqbollari, bu boradagi aloqalarni yanada kengaytirish va mustahkamlash omillari, kadrlar tayyorlash va mutaxassislar malakasini oshirish masalalari yuzasidan fikr almashildi. Mamlakatlarimiz o‘rtasidagi o‘zaro tovar ayirboshlash hajmini yanada kengaytirishga, yuqori texnologiyali qo‘shma loyihalarni amalga oshirishga kelishib olindi.
Shu kuni Xalqaro hamkorlik markazida kooperatsiya birjasi bo‘lib o‘tdi. Unda ikki mamlakatning neft-gaz, energetika, tog‘-kon, farmatsevtika, konsalting, audit, ta’lim va boshqa sohalarga ixtisoslashgan o‘ttizdan ortiq firma va kompaniyalari vakillari ishtirok etdi.