Aqli zaif bolalarning bog’langan nutqini rivojlantirish bo’yicha korreksion ish

 

18 

   Nutq  va  tilni  ayni  bir  narsa  deb  hisoblash  yaramaydi.  Nutq  odam  boshqa 

kishilar  bilan  munosabatda  bo’lish  maqsadida  tildan  foydalanadigan  faoliyatdir. 

Har  biro  dam  muomilani o’zicha  amalgam  oshiradi. Lekin  bu  muomala  muayyan 

millat foydalaniladigan o’sha bir xil vositalari yordamida yuz beradi.  

Til esa ana shu vositalar yordamida vujudga keladi. Til tovush va so’z boyligi 

shuningdek grammatik shaklidir. Til ijtimoiy ishlab chiqarish taraqqiyoti davomida 

kishilar  o’rtasidagi  nutq  vositasidagi  muomala  jarayonida  paydo  bo’ladi  va  uni 

inson tayyor holda o’zlashtirib oladi.  

   Nutq  birgalikda  mehnat  qilish  jarayonida  kishilarda  bir  –  biriga  nimadir 

aytish ehtiyoji tug’ilgan vaqtda yuzaga keladi.  

Kishilar  nutq  yordamida  o’z  zamondoshlariga  muayyan  vaqtda  nimalar  yuz 

berayotganini  xabar  qilibgina  qolmaydilar,  balki  insoniyat  to’plagan  bilimlarning 

avloddan  –  avlodga  yetkazib  beradilar.  Bola  nutqni  egallab  olganidan  keyin  o’zi 

tug’ilgan  jamiyat  hayotida  kishilar  bilan  munosabatda  bo’ladi.  Agar  bola  biror 

sababga  ko’ra  nutqni  eslab  qolmasa,  uning  aqliy  kamoloti  past  darajaga  tushib 

qolishi mumkin. 

   Fikrlash  o’quvchining  nutqi  va  tafakkurini  o’sishida  muhim  vositadir. 

Tashqi  nutq  tovushlar  yordamida  eshittirlib  yoki  grafik  belgilar  bilan  yozilish 

boshqalarga  qaratilgan  nutqdir.  Ichki  va  tashqi  nutqning  fiziologik  tabiati    bir  xil 

farq  tovush  chiqariladi  yoki  yozib  bayon  etiladi,  ichki  nutqda  nutq  organlarining 

harakati tovushsiz yuzaga keladi. 

   Fikrni ifodalash usuliga ko’ra nutq og’zaki va yozma bo’ladi. Og’zaki nutq 

yozma  nutqdan  quyidagilar  bilan  farqlanadi:  og’zaki  nutq,  tovush  nutq,  yozma 

nutq  esa  grafik  nutqdir.  Og’zaki  nutqda  intonatsiya,  mimika,  imo  –  ishora 

jestikulyatsiyadan  keng  foydalanib,  eshitish  sezgisi  asosiy  rol  o’ynaydi.  Yozma 

nutqda  esa  ko’rish  va  motor  harakat  sezgisi  asosiy  rol  o’ynaydi.  Yozma  nutqni 

aniqroq idrok qilishga yordam beradi. 

   Tafakkur  va  nutq  bir  –  biri  bilan  uzviy  ravishda  bog’liqdir.  Shaxs 

o’ylayotganda odatda fikrlarni so’zlar, jumlalar tarzida, ichki nutq deb ataladigan 

nutq tarzida ifoda etiladi. Biroq shunday holler ham bo’ladiki shaxs fikrini so’zlar 

---