Aqida. Kalom va Tavhid ilmlari Subtitle here

Aqida. Kalom va Tavhid ilmlari

Subtitle here

Reja:

Aqida ilmining maqsadlari

1

Kalom ilmi rivojlanish tarixi

2

Tavhid ta’limoti haqida

3

Aqida

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam yetkazgan barcha narsalarning rostligini tasdiqlab, ko‘ngil bog‘lab ishonilishi lozim narsalar “aqida” deyiladi1. “Aqida” so‘zining ko‘plik shakli “aqoid”dir. Islom aqidasi musulmon kishini ma’lum narsalar bilan mahkam bog‘lab turadigan e’tiqodlar majmuidir.

Mullo Ali Qori “Fiqhul akbar”ga qilgan sharhida “aqida” so‘ziga shunday ta’rif berilgan: “Aqida shunday ilmki, unda e’tiqod qilish lozim narsalar haqida bahs yuritiladi”.

Aqida ilmining maqsadlari quyidagilar:

4. Din asoslarini botil ahlining shubhalaridan saqlash.

1. Dinga bo‘lgan ishonchni mustahkamlash.

2. Diniy aqidalarni qat’iy dalillar bilan isbotlash, ular haqidagi shubhalarni aritish.

3. To‘g‘ri yo‘lni izlovchilarga ochiq-oydin haqni bayon etish.

Aqida ilmining asosiy maqsadi – bandani ikki dunyo saodatiga erishtirish.

Eng to‘g‘ri aqida Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam, u zotning sahobalaridan naql qilingan. Bu “Ahli sunna val jamoa” aqidasi deyiladi.

“Aqida” so‘zi “tugib qo‘yish”, “bir narsani ikkinchisiga mahkam bog‘lash” ma’nosidagi “aqd” o‘zagidan yasalgan.

Kalom ilmi rivojlanish tarixi

Kalom ilmi sahobalar davrida mavjud bo‘lmagan deyishga ham asosimiz bor, chunki sahobalar Payg‘ambar (s.a.v.)ning mutashobih oyatlar, ixtilofli masalalarga to‘la kirishib ketishdan taqiqlariga to‘la amal qilganlar va bu davrda mutashobih oyatlar va aqidaviymasalalarda bahsu munozara qiladigan inson namoyon bo‘lmagan.

Buning sababi, Ibn Abbos r.a. zikr qilganidek, qalbga shak-shubha tushishidan saqlanish edi.

Sahobalar yashagan asrda birinchi bor mutashobih oyatlar haqida so‘ragan odam Abdulloh ibn Subayg‘ ismli kishi bo‘lib, u Madinaga kelib odamlar orasida mutashobih oyatlar haqidagi savollarni tarqata boshlagan.

Bu haqda Umar r.a. eshitganlarida uni huzuriga chaqirib, qattiq ogohlantirgan. Ibn Subayg‘ bu haqda savol so‘ramaslikka va’da bergan, biroq keyinchalik va’dasiga xilof ish tutgan.

Umar r.a. voliy Abu Muso al-Ash’ariyga maktub yozib musulmonlarni Ibn Subayg‘ bilan hamsuhbat bo‘lishdan taqiqlashini talab qildi.

Qur’on va hadisda aniq yechimi bo‘lmagan, e’tiqodga taalluqli bo‘lgan ishtibohli masalalar haqidadir. Mazkur ulamolarning kalom haqidagi fikrlari ham shu xususdan deb hisoblashimiz mumkin. Ammo “Kalom ilmi”dan islom aqidasini, tavhid ilmini nazarda tutilsa, Payg‘ambar (s.a.v.) hadislarida bunga targ‘ibni ham ko‘rishimiz mumkin.

Bu borada kalom ilmini yoqlovchi tarafdagi ulamolar fikriga e’tibor qaratamiz. Ular shunday deydilar: Agar kalom so‘zining lafziga e’tibor bersak, ko‘ramizki bu so‘z Payg‘ambar (s.a.v.) sahobalari davrida ilmiy atama sifatida, biror ilmning nomi sifatida iste’molda bo‘lmaganki, tafsir, hadis, aqida, fiqh kabi.

Agar kalom ilmining ma’nosida xatarli narsa bor desak, u holda bizning iste’molimizdagi kalom ilmi ma’no jihatdan olamning paydo bo‘lganligi, uning paydo qiluvchisi borligi, bu yaratuvchining yagonaligi, uning sifatlarini o‘rganishga xizmat qiladi.

Endi savol tug‘iladi: Allohni tanishlik qanaqasiga harom bo‘ladi? Agar kalom ilmidan ko‘zlangan maqsad firqalanish, taassub, dushmanlik va boshqa salbiy illatlar bo‘lsa, u holda bu harom bo‘ladi.

Tavhid

Tavhid (arab - yakkaxudolik)- umumiy maʼnoda - yakkaxudolik haqidagi taʼlimot (qarang Vahdoniyat). Sharʼiy istiloxda esa, Tavhid - islomda Allohga shirk keltirishning turli koʻrinishlaridan voz kechish va Allohning birligiga eʼtiqod qilish.

Tavhid islomda (sunniylikda ham, shialikda ham) rasman eʼtirof etilgan aqidalarning birinchisi, mohiyatan, asosiy va markaziy aqida. Mazmunan shunday tasavvurni ifoda etgani uchun Qurʼonning 112"Ixlos" surasi ham baʼzan Tavhid surasi deb yuritiladi

Tavhid bu Allohni ibodatda yagona qilish ya’ni ibodatni faqatgina yagona Allohga qilish qaysiki, Alloh bu dunyoni o’sha (ibodat) uchun yaratdi. Alloh taolo Qur’oni Karimda aytganidek:

“Men (Alloh) jin va insni faqat (Yagona) O’zimga ibodat qilishlari uchun yaratdim”Va-z-zoriyot surasi 51:56) (bu erda ibodatning ma’nosi shuki barcha ibodat turlarida tavhid (yagona Allohga qilish) va faqatgina Allohga duo qilish)

Qur’oni Karimda quyidagi Tavhid turlari tasvirlanadi:

Alloh aytadi: ”(ey Muhammad), qasamki, agar siz ulardan (mushriklardan): ”Osmonlar va yerni kim yaratgan?” deb so’rasangiz, albatta: ”ularni Eng Qudratli va Eng dono (Barcha narsalarni biluvchi Alloh) yaratgan”, derlar” (Zuxruf surasi 43:9)

Tavhid Ar-Rububiyah - bu yagona Allohning Rabb va Yaratuvchi ekanligiga iymon keltirish. Haqiqatan ham, kofirlar (mushrik, Allohdan o’zgaga ibodat qiluvchilar) bunga iymon keltirishgan, ammo bu ularning Islomga kirishiga kafil (sabab, etarli) bo’lmadi:

Tavhid Al-’Uluhiyah - bu Allohni barcha shar’iy ibodat turlarida, ya’ni masalan, duo qilish, yordam so’rash, namoz o’qish, qurbonlik so’yish,tavof qilish(Ka’bani), qasam ichish va hokazolarda tavhid qilish (Yagona Allohga qilish)

Bu tavhid turi kofirlar (mushriklar) tomonidan rad etilgan hamda millatlar va ularga tegishli (yuborilgan) payg’ambarlar o’rtasidagi qarama-qarshilik, kelishmovchilikning Nuh davridan Muhammad (sallallahu ’alayhi va sallam) davrigacha asosiy sababi (manbasi) bo’lib kelgan.

Qur’onda ibodat tavhidi (tavhid al-’uluhiya)ning va yagona Allohga murojaat qilishning juda ham muhimligini ko’rsatvchi ko’plab suralar, oyatlar mavjuddir. Masalan, Fotiha surasida shunday deyiladi: ”Sengagina ibodat qilamiz va Sendangina madad so’raymiz” (Fotiha surasi 1:4)

Tavhid Al-Asma va Sifat ( Allohning Ism va Sifatlarida yagonaligi)- Alloh taolo Qur’oni karimda O’zini qanday sifatlagan bo’lsa, yoki Rasululloh (sallallahu ’alayhi va sallam) sahih hadislarda u Zotni qanday sifatlagan bo’lsalar, ushbu sifatlarga iymon keltirib, U Zotni o’zimizga o’xshatmasligimiz(tamsil) va bu sifatlarni inkor qilib(ta’til), ma’nolarini o’zgartirmasligimiz(tahrif) hamda Uning sifatlarini qanday deb so’ramasligimizdir(at-takyif) va sifatning so’zini qabul qilamiz ammo ma’nosiga e’tibor qilmaymiz deyishdan qaytishdir.(tafvid).

Allohning sifatlariga misol: Alloh taoloning Uning Arshi ustidaligi (istivaa) va dunyo (eng pastgi) osmoniga tushishi (nuzul) va Uning Qo’li va Uning Kelishi (Maji’) borligi kabi Alloh taoloni barkamol zot ekanligini anglatadigan narsalar.

Alloh Qur’onda aytadi: ”Biron narsa U Zotga o’xshash emasdir, U Zot (barcha narsani) Eshitguvchi va (barcha narsani) Ko’rib Turguvchidir”. (Shuro surasi 42:11)

1.Tahrif - bu aniq oyatlarning va sahih hadislarning ma’nolarini yolg’on bo’lgan boshqa ma’nolarga almashtirish, masalan, istivaa (ko’tarilish)ning ma’nosini istawlaa (g’alaba qilish, qozonish) deb tushuntirish.

2.Ta’til- bu Alloh sifatlarini inkor va rad etish. Ya’ni masalan, Allohning osmonlar ustida yuksakligini rad etish. Adashgan guruhlar Alloh barcha joyda deb ta’kid qilishadi. Alloh taolo ularning yol’gonlaridan uzoqdir.

3. At-Takyif - (qanday deb so’rash) - bu Alloh sifatlari qanday deb so’rash va shu yo’sinda ko’p mulohazaga tushish. Demak, Allohning osmonlar ustida yuksakligini mavjudotning (Uning yaratganining) yuksakligiga solishirish mumkin emas va Allohdan boshqa hech kim Allohning 7 osmon ustida qanday ekanligini bilmaydi. Shuning uchun ham Alloh sifatlari ustida ular qanday deb mulohaza yuritish mumkin emas, chunki Alloh sifatlarining qandayligini Allohdan o’zga hech kim bilmaydi.

4. At-Tamsil (O’xshatish) - bu Alloh sifatlarini Uning mavjudotlari sifatlariga o’xshatish. Biz: ”Alloh eng pastki osmonga biz tushganimizdek tushadi” deb ayta olmaymiz. Chunki uni Allohdan o’zga hech kim bilmaydi va u faqatgina Allohga xosdir.

5. At – Tafvid - Salaflar tafvidi Alloh sifatlari ma’nosini qabul qilish va uning qanday ekanligini mulohaza qilmaslik. Masalan, Istivaa Yuksaklik ma’nosini bildiradi deb olingan ammo, Alloh Uning Arshi ustida qanday yuksakligini Allohdan boshqa hech kim bilmaydi.

Adabiyotlar:

• Abdulatif qori Hoshimjon qori o`g`li. Zalolatga ketmang! «Hizb-ut tahrir» fitnasidan ogoh bo`ling. T., Movaraunnahr, 2003 yil.
• Bag`rikenglik tamoyillari Deklaratsiyasi. T., 2002.
• Bahromov A. Islom va ma`rifat. T., Movaraunnahr, 2002.
• Jurjoniy A.SH. Islom huquqshunosligi. – T, Toshkent islom universitet, 2002.