Апрель 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot», 2021. 72 б

Kalit so‘zlar: laboratoriya, jihoz, nazariy ma’lumot, virtual, milliampermetr, voltmetr, rezistor, 

kalit, parallel, xulosa, xavfsizlik, tarmoq, iste’molchi, murvat, tok kuchi, kuchlanish.

Bugungi  rivojlanib  borayotgan  davrda  ta’limga  bo‘lgan  e’tibor  yuqori  darajaga  ko‘tarilgan. 

Kelajagimiz bo‘lgan yosh avlodga barcha imkoniyatlar yaratilmoqda.

Yoshlarimiz uchun chet davlatlarnikidan kam bo‘lmagan sharoitlar bor. Ushbu sharoitlardan 

oqilona  foydalanish  bugungi  yoshlarimizning  asosiy  vazifalaridan  hisoblanadi.  Maktabda 

o‘qitilayotgan fanlarning qanchalik muhimligi, o‘quvchilarni darslarda olgan bilimlarini hayotda 

qanchalik qo‘llay olishlari bugungi kunning asosiy maqsadlaridan biridir. Shu jumladan fanlar 

qatori fizika fanini o‘qitishda ham laboratoriya mashg’ulotlarining o‘rni katta. O‘quvchilar fizika 

darslarida  olgan  bilimlarini  laboratoriya  mashg’ulotlarini  bajarish  orqali  ham  mustahkamlab 

boradilar.

O‘quvchining  amaliy  darsda  olgan  ko‘nikmalari  nazariy  darsdagiga  qaraganda  ko‘proq 

xotirasiga muhrlanadi. Fizika fanidan laboratoriya mashg’ulotini bajarish uchun dastlab o‘qituvchi 

mashg’ulotning  mavzusi,  kerakli  jihozlari  va  ishning  bajarilish  tartibi  haqida  o‘quvchilarga 

umumiy tushunchalar beradi. Nazariy ma’lumotlar berilganidan so‘ng o‘quvchilarga laboratoriya 

mashg’uloti bajarih’b ko‘rsatiladi. Laboratoriya mashg’ulotini bajarib bo‘lgandan keyin kerakli 

jadval to‘ldiriladi va xulosalanadi. Misol uchun 8-sinf fizika kursida o‘tiladigan “O‘tkazgichlarni 

ketma-ket va parallel ulashni o‘rganish” laboratoriya ishini bajarishda ham ishning maqsadi, kerakli 

jihozlari va ishning bajarish tartibi tushuntiriladi. Masalan, ishning maqsadi:o‘tkazgichlar parallel 

ulanganda ulardagi tok kuchi va kuchlanish tushuvini o‘rganish. Kerakli jihozlar: tok manbai, turli 

qarshilikka ega bo‘lgan ikkita rezistor (qarshiligi 200-300 Ω atrofida), milliampermetr, voltmeter, 

kalit va ulovchi simlar. Ishning bajarish tartibi:

1.  Elektr  zanjir  yig’iladi.Voltmetr  har  ikkala  rezistor  uchlariga  parallel  ulanadi.  Kalit  ochiq 

holda qoldiriladi. 

2. Tok manbaining iste’molchilarga kuchlanish beruvchi murvati 4V holatiga qo‘yiladi.

3. Kalit ulanadi.Rezistorlardan o‘tayotgan tok kuchi (I) va uning uchlaridagi kuchlanish (U) 

o‘lchanadi. Olingan natijalar jadvalga qayd qilinadi. 

4. Kalit uziladi. Ampermetr birinchi rezistorga ketma-ket ulanadi.

5. Kalit ulanadi.

Ampermetr birinchi rezistordan o‘tayotgan tok kuchini ko‘rsatadi. (I1).

6. Voltmetr yordamida uning uchlaridagi kuchlanish o‘lchanadi (U1). Olingan natijalar jadvalga 

qayd qilinadi. 

7. Kalit uziladi. Ampermetr birinchi rezistordan uzilib, ikkinchi rezistorga ketma-ket ulanadi. 

8. Kalit ulanadi. Ikkinchi rezistordan o‘tayotgan tok kuchi (I2) va uning uchlaridagi kuchlanish 

(U2) o‘lchanadi. Olingan natijalar jadvalga qayd qilinadi. 

9.  Kalit  uziladi. Tok  manbaining  iste’molchilarga  kuchlanish  beruvchi  murvati  6V  holatiga 

qo‘yiladi va tajriba takrorlanadi. 

10.  Tajriba  natijalari  asosida  parallel  ulangan  iste’molchilar  uchun  asosiy  qonuniyatlarning 

bajarilishi tekshiriladi.

Ushbu laboratoriya mashg’ulotini kundalik hayotda ham qo‘llanilishi aytib o‘tiladi, jumladan, 

xonadonlarimizdagi  elektr  ulashlarda  ham  parallel  ulashdan  foydalanilishi  tushuntiriladi. 

O‘quvchilarni  laboratoriya  asboblari  bilan  tanishtirib  ularni  qanday  ishlatish  kerakli  haqida 

ma’lumot  beriladi.  Parallel  ulashda  o‘quvchilar  ampermetr,  voltmetr,  rezistorlarni  zanjirga 

---

38