Antiseptika

Yengil darajasida odam bir necha minut davomida hushini yo`qotadi. Hushiga kelgach boshi og`riydi, boshi aylanadi, darmonsizlanadi, ko`ngli ayniydi.
O`rtacha darajada hushini yo`qotishi bir necha soatgacha bo`lishi mumkin. Hushiga kelgach xotirasining yo`qolishi (amneziya) kuzatiladi. U bo`lgan hodisani eslamaydi.Qayt qiladi, boshi og`riydi, boshi aylanadi, yurak va tomir urishi sekinlashgan bo`ladi. Nafas olishi sekin, yuzaki, lablari ko`kargan, ranggi oqargan bo`ladi.
Og`ir darajada bemor komatoz holatga tushadi.Ahvoli og`ir bo`ladi, hushini yo`qotishi bir necha soatdan, bir necha kungacha davom etishi mumkin. Ko`z qorachig`i kengaygan bo`lib, u yorug`da torayish, qorong`ida kengayish xususiyatini yo`qotadi. Yurak va tomir urishi kuchsiz, sekinlashgan, nafas yuzaki bo`ladi, reflekslar yo`qoladi, siydigini va axlatini tuta olmaydi. Miya chayqalishidan keyin ancha vaqtgacha bemorning boshi og`riydi, boshi aylanadi, u tik turganida muvozanatini yaxshi saqlay olmaydi, jahldor bo`lib qoladi. Bemor xotirasini uzoq vaqt (oy, yil) yo`qotishi mumkin.
Tibbiy yordam. 1.Bemorning boshini balandroq qilib yotqiziladi.
2.Yurak-tomir faoliyatini yaxshilovchi dorilar:kofein, kordiamin, kamfora (bittasi) 1-2 ml teri ostiga.
3.Hushiga kelishi uchun ozroq nashatir spirtini paxta (bint) ga tomizib hidlatiladi.
4.Og`riq qoldiruvchi dorilar: analgin (baralgin)-1-2 ml, demidrol-1 ml, novokain-3 ml muskul orasiga yuboriladi.
5.Birinchi yordam ko`rsatish jarayonida tez yordam chaqiriladi;
6.Miya chayqalishining har qanday darajasida ham bemor shifoxonaning reanimatsiya yoki neyroxirurgiya bo`limiga yotqiziladi. Yengil darajasida 10 kun, o`rta og`ir darajasida 20 kun, og`ir darajasida esa 30 kungacha o`rnidan turmay yotishi kerak.
Ochiq shikastlanish yoki jarohatlanish. Teri yoki shilliq pardalar butunligi buzilib, tashqariga qon ketishiga jarohatlanish deyiladi.
Sababi. Kesilish, shilinish, qirilish, sanchilish, chopilish, kuyish, tishlanish, o`q tegish kabilar.
Jarohat- aseptik (infeksiya tushmagan) va septik (infeksiya tushgan) bo`lishi mumkin.
Belgilari.Jarohatdan qon oqishi, shu sohada og`riq va shish paydo bo`lishi, harakat faoliyatining buzilishi kuzatiladi.
Tibbiy yordam. 1.Qon ketishini to`xtatish. Buning uchun:
a) agar jarohat bosh, yuz, tana, sohalarida bo`lsa, qon oqayotgan tomir barmoq bilan bosib turiladi (bosishdan oldin barmoqqa sport surtiladi);
b) barmoq ustidan shu joyga sovuq suvda namlangan sochiq yoki muzli xaltacha qo`yiladi;
c) agar qon qo`l-oyoqdan oqayotgan bo`lsa, tirsak, tizza bo`g`imlarini bukish, barmoq bilan qon tomirini bosish, jgut bog`lash yo`llari bilan qon oqishini to`xtatiladi.
2.Qon oqishi to`xtagach jarohat qo`l tekkizilmasdan,l toza sovuq suv bilan, so`ngra margansovka, rivanol, furatsilin eritmalarining birontasi bilan yuviladi.
3.Jarohat atrofiga yod surtiladi.
4.Toza (steril) bog`lam qo`yiladi.
5.Suyak singan yoki chiqqan bo`lsa, immobilizatsiya qilinadi (taxtakach qo`yib bog`lanadi).
6.Birinchi tibbiy yordam ko`rsatish jarayonida tez yordam chaqirilib, bemor travmatologiya shifoхonasiga yuboriladi. Shifoxonada bemorga mutaxassis shifokor ko`rsatmasiga asosan qoqsholga qarshi zardob yuboriladi. Qoida asosida davolash tadbirlari o`tkaziladi.
Lat eyish daganda zarb ta`sirida yumshoq to`iqmalarninig anatomic uzgarishsiz shikastlanishi tushuniladi. Bir joyninig og`rishi, to`qimalarninig shishuvi,teri sezuvchanligininig uzgarishi , qon quyilishi ( gematoma ) kuzatiladi. SHikastlangan organ funksiyalari buzilishi mumkin. Gematoma ( qon quyilgan joy) rangi pigmentninig asta- sekin parchalanishi munosabati bilam tuk qizil, ko`kimtir, yashildan to sariq ranggacha uzgaradi. gavdaning shikastlangan qismiga orom beriladi, unga balandroq vaziayt yaratiladi, bosib turadigan bo`glam bo`glanadi, Lat egan joyga sovuq yoki muz solingan xaltachada quyiladi. gematoma katta bo`lsa ba`zan qon surib olinadi yoki qon oqishi to`xtatiladi Lat eyishdan 2- 3 kun o`tgach gematomaniing yahshiroq surilishi uchun issiq muolajalar ( grelka, isituvchi compress, doametriya UVCH …)qilinadi. Muskullarniig yirtilishi.muskullarninig shikastlanishi yopiq va ochiq bi`lishi mumkin. Muskul qattiq cho`zilganda va unga zo`r kelganda, masalan, og`ir yuq ko`tarilganda u yirtilishi mumkin. Qorin muskullari va oyoq - qo`llarni yozuvchi muskullar eng ko`p yirtiladi. Muskullar qisman va to`liq yirtilishi mumkin.Yirtilgan zonani paypaslab kurishdi, ayniqsa muskul nuqsoni aniqlanadi. Keyinroq gematoma xosil bo`lish hisobiga usmasimon tuzilna paydo bo`ladi. Odatda shu muskul funksiyasi pasayadi yoki butunlay yo`qoladi. boylamlarning cho`zilishi va yirtilishi. Bug`imda uniing hajmidan oshib ketadigan xarakat bulganda uni maxkam ushlab turadigan boylam apparati cho`ziladi. Ba`zan esa yirtiladi. Bug`im sohasida og`riq, va shish xarakatlarninig cheklanish kuzatiladi. Boylamlar yirtilganda gematoma paydo bo`ladi va xarakat keragidan ortiqcha bo`ladi. Oyoq - qo`lga orom berish zarur. Bug`im soxasiga bosib turadigan bog`lam bog`lanadi. Dastlabki kunlari sovuq, keyinchalik issiq muolajalar mahalliy qullaniladi. Boylam yirtilganda gips bog`lam quyiladi, konservativ davoalsh yahshi natija bermaganda operatsiya yo`li bilan davo qilinadi. Oyoq - qullar tananing boshqa qismlari yumshoq tuqimalarninig zilzila vaqtida, bosib qolishda va boshqalarda uzoq muddatgacha turli narsalar (daraxt, toshlar, beton plitalar, uta og`ir buyumlar va hokazo) ostida bosilishi oqibatida yuz beradigan ma`lum simptomlar kompleksi e z i l i sh sindromi deyiladi. yoki shikastlanish taksikozi deyiladi. Bunda muskullar teri osti yog` kletchatkasi tomirlar va nervlar suyaklar majaklanadi va sinadi.Uzoq vaqt ezilish natijasida muskullar va boshqa tuqimalar qonga yolchimay qoladi natijada bu tuqimalarda nekroz boshlanib tuqimalar o`la boshlaydi va uzidan zaharli moddalar ajratadi. So`ng to`qimalarda yig`ilgan toksinli moddlar, shuningdek og`riq impulslari oqimi organizmga tushadi va shokni eslatuvchi klinik manzarani keltirib chiqaradi.Ezilish sindromining belgilari.bemorning umumiy ahvoli dastlab ancha yahshi bo`ladi u umuman beholligidan ezilgan joyi og`rishidan shikoyat qilmaydi. Oradan 6-8 soat o`tgach shikastlangan oyoq- qo`lda shish paydo bo`ladi. Bu soxaning terisi avalgiga qaraganda oqaradi, so`ngra qizg`ish- ko`kimtir tusga kiradi. Terida ichi suyuqlikka to`la pufakchalar paydo bo`ladi , oyoq- qo`lini qimirlatib bol`may qoladi. Bemorning umumiy ahvoli og`irlashadi. Tana harorati 39 / 40 ga ko`tariladi. boshi qattiq og`riydi , qon bosimi avvaliga ko`tarilib keyin tushadi pulsi tezlashadi , buyrak ishi buziladi , oldin siydik ajralishi kamayadi so`ngra siydik umuman ajralmay qoladi – anuriya. Lat yeyish. A’zo va tukimalarning bevosita biror tumtok narsa bilan urilishi natijasida teri butunligining buzilmay zararlani­shi lat yeyish deyiladi. Odamga zarb tekkanida yoki biror kattik narsa ustiga yikilib tushganida badani lat yeydi. Uning belgilari tananing zararlangan soxasiga, ta’sir kiluvchi buyumning turi, ogirligiga xamda ta’sir kilish tezligiga boglik buladi. Kupinchabadanning ochik joylari shikastlanadi: bosh, kalla, kul-oyoklar. Lat yeyishga teri osti yog katlami, mushaklar va parenximatoz a’zolar uta sezgir buladi, kamrok sezgirlik — teri, fastsiya, aponevroz va paylardadir. Lat yeganda shish, kon kuyilishi, ogrik va organ funktsiyasining buzilishi kayd kilinadi. Bu simptomlar keyin paydo buladi. Avvaliga ogrik; va funktsional buzilishlar yuzaga keladi, lekin keyinchalik kaytadi. Ogrikning kuchi lat yeyishning (nervga yakin bulgan suyakda, bugimda) joyi va uning zarbiga boglik. SHish va kon talashlar kupi bilan 2—3 kunda shikastdan keyin paydo buladi. Ogir lat yeyishdan sung xarorat kutarilishi va umumiy xolatning buzilishi kayd kilinadi. Davolash. SHikastlangan kishiga avvalo tinch sharoit yaratish lozim. Travmadan sung birinchi soatlar shish va kon talashning kupayishini sovuk kompresslar, muz kamaytiradi. SHish kamay-gandan sung fizioterapiya va issiklik, keyin esa massaj va xarakat mashklari tavsiya kilinadi. Keng va bir joyda tuplangan kon ketganda, shuningdek kon kistalarida ularni punktsiya kilib, kon olib tashlanadi. Tukimalar kuchishini tuxtatish uchun lat yeyilgan kul-oyok satxiga sikma boglam kuyiladi. Lat yeyishning ba’zi bir turlarida, masalan, katta kuch ta’sir etganda terining katta bir kismi shilinib ketishi, yirik nerv stvoli urib olinganda shok rivojlanishi yoki shikastlangan nerv innervatsiya kiladigan soxaning zararlanishi, bugim urib olinganda uning funktsiyasi buzilishi, kukrak kafasi yoki upka lat yeganda teri osti emfizemasi va shunga uxshashlar paydo bulishi mumkin. SHikastlanish va uzilish. SHikastlanish va uzilish mexanizmi bir xil tukimalarning zararlanishi ikki karama-karshi kuch tortilganda yoki kotirilgan tananing kuchli tortilishi natijasida vujudga keladi Tukimalar tortilish kuchidan ortikrok kuch
ishlatilsa, unda uzilish paydo buladi. Mushaklarning kuchli tortilishi natijasida xomilador ayollarda, korin terisida yul-yul
chiziklar paydo buladi yoki xronik burim chikishlarida burim anatomik soxasini yukotadi va odatdagi xarakatlar kamayadi. Agar tukima tashk.i tomondan anatomic bir butunlikka zga bulmasa, unda shikastlanish deyiladi, anatomic butunlik yukolib, nofiziologikxolatda bulsa unda uzilish deyiladi SHikastlanish va uzilish klinikasi lat yeyish belgilariga uxshaydi, travma bulgan soxada kattik ogrik seziladi, x,arakat buziladi, yumshok tukimalarga va ba’zan burim bushligiga kon kuyilishi (gemartroz), burim shishib ketishi bilan ifodalana-di. Bu belgilar uzilish yuz berganda kuchlirok buladi. SHikastlanish va uzilish, nerv tolalarining ezilishi suyaklar va bugimlar sinishida juprok uchraydi. Nerv tolalari shikastlanishining belgilari xar xil bulib, ba’zida uning funktsiyasi butunlay yukolishi mumkin. K,on tomirlari zararlanishi tashki ta’sir kuchli bulmaganda xam bulishi mumkin. Ularning intimasi travmaga sezgir bulib, adventitsiyasi esa mustaxkamrokdir. SHuning uchun tomir urishi tulkini natijasida vakt utishi bilan chin anevrizma paydo bulishi va u katta xajmni egallashi mumkin, unda tomir urishi yakkol kuzga tashlanib turadi. SHikastlanish lat yeyishni davolaganday bajariladi, fakatgina uzokrok va barkaror immobilizatsiya kilish lozim. Buning uchun gips boglamini ishlatish mumkin. Uzilish ruy berganda payni, nerv tolasini, kon tomirlarini yoki aponevrozni operatsiya yuli bilan tikiladi. Agar nukson mavjud bulsa, maxalliy yoki alloplastik moddalardan olib, ularning butunligi tiklanadi.. Qisilishda shikastlantiruvchi agent bemor tanasiga uzok vakt ta’sir kilishi mumkin. Yengil kisilishlar klinikasi lat yeyilgandek kechadi, ammo kisilishda kon kuyilishlar chukur va keng bulib, og’riq asoratlarni olib keladi.