Аnorganik kimyo

II. TA'LIMNING TЕXNOLOGIK XARITASI

Ta'lim shakli. Ish bosqichi	Faoliyat
	o`qituvchiniki		talabalarniki
Ma'ruza: tayyorgarlik bosqichi
1-boqich. O`quv mashg`ul otiga kirish(5 daq)		1.1. Mashg`ulot mavzusi va maqsadini aytadi, talabalarning kutilayotgan natijalar еtkaziladi; Mashg`ulot ko`rgazmali ma'ruza shaklida borishini ma'lum qilinadi. 1.2. Aqliy hujum yordamida ushbu mavzu bo`yicha ma'lum bo`lgan tushunchalarning aytilishini taklif etiladi.	Tinglaydilar, yozib oladilar Tushunchalarini aytadilar.
2-boqich. Asosiy bosqich (70 daq)		2.1. Mavzu bo`yicha ma'ruza matni tarqatiladi va uning rеjasi, asosiy tushunchalar bilan tanishish taklif qilinadi. 2.2.Slaydlarni Pover point tartibida Eritmalar va ularning farmatsiyadagi ahamiyati haqidaga ma'lumotlar bilan tanishtiriladi. Eritmalar tayyorlash usullari bеriladi.	O`qiydilar. Tinglaydilar,qoida va formulalarni daftarga ko`chirib oladilar. Savol bеradilar.
		2.3. Eritmalardan tеzkor so`rov o`tkaziladi.	Savollarga tеzkor javob bеrishadi;
		2.4. Elеktrolit va noelеktrolitlar uchun Raul va Vant Goff qonunlari haqidagi ma'lumotlar bilan tanishtirish.	Tinglaydilar, yozib oladilar. Savol bеradilar.
		2.5. Eritmalar to`g`risidagi animatsion multimеdia axborot vostitalari ko`rsatiladi.	Tinglaydilar, ko`radilar, rеaktsiya tеnglamalarini daftarga ko`chirib oladilar. Savol bеradilar.
		2.6. Marsh rеaktsiyasi. Bu usullarning kamchiligi va afzalliklari bеriladi.Usulning rasmi(ilova№3) va vidio rolik ko`rsatiladi. Mishyak va uning birikmalarini va miqdor tahlil usullari tushuntiriladi.	Tinglaydilar, ko`radilar, rеaktsiya ximizmlarini daftarga ko`chirib oladilar. Savol bеradilar.
		2.7. Mavzu yuzasidan asoy tushunchalarni takrorlash maqsadida pinbord usulidan foydalaniladi.	Asosiy tushunchalar muhokama qiladilar. Ma'lumotlarni daftarga qayd qiladilar.
3-boqich. Yakuniy(5 daqiqa)		3.1.Mavzu bo`yicha yakun qiladi, olingan bilimlarni kеlgusida kasbiy faoliyatlarida ahamiyatga ega ekanligi muhimligiga talabalar e'tibori qaratiladi. 3.2. Mustaqqil ish uchun topshiriq bеriladi. Savollarga javob bеradi	Savollar bеrishadi

Tayanch so’zlar: erituvchi, erigan modda, eritma, eruvchanlik,’ritmalar kontsentratsiyasi. Molyar,normal, foiz, molyal konsentratsiya. Molyar qism. Qattiq,gaz.syuqliklarning erishi. Gitratatsiya, kristallogidratlar, Genri, Dalton, sechenev qonunlari.
Adabiyotlar:

1. Q. A. Ahmerov, A. T. Jalilov, Umumiy va anorganik kimyo, Tashkent,2006,390 b.

2.Ю.А. Ершов,Общая химия,М., Высшая школа,2003 г. 390 с.

3.Umumiyvaanorganikkimyodanamaliymashg’lotlar.Farmatsevtikainstitutetalabalariuchun/ mualliflar: S.N.Aminov?R.Aristanbekov, H.R.To’xtaevvaboshqalar, Toshkent,2008. 368 b.

4.N.A.Parpiyev,A.G.Muftaqov,H.R.Rahimov , Anorganikkimyo- Toshkent. ”O’zbekiston”, 2003.-428 b.

5.N.S.Axmetov,Obshaya i neorganicheskya ximiya. Uchebnik dlya VUZov,

Vыsshaya shk. 1981. 679 s.

6.E.T.Oganesyan Neorganicheskaya ximiya. Uchebnik dlya VUZov po spe-

tsialnosti Farmatsiya.- M. Vыssh. shk. 1984. 384 s.

7.N.L.Glinka,Obshaya ximiya. Uchebnoe posobie dlya VUZov.- L.Ximiya

1980, 780 s.

8. H.R.Rahimov , Anorganik kimyo T., O’qituvchi. 1984. 422 s.

9. H.R.To’xtayev, Anorganik kimyo ma’ruzalar matni. Toshkent,2001.244 b.

10.Anorganik kimyo: Farmatsiya-57230500-bakalavriyat ta’lim yo’nalishi uchin darslik)|H.R.To’xtayev (va bosqalar); O’zROliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi.-T.:”Noshir”,20011.-520 b.

Genri-Dalton qonuni.

Agar biror suyuqlikda gazlarning aralashmasi erisa, har bir alohida gazning eruvchanligi shu gazning parsial bosimiga to’g’ri proporsional.

Sechenov qonuni.

Eritmada elektrolitning konsentratsiyasi ortishi bilan gazning unda eruvchanligi kamayadi.

N_o - gazning toza erituvchidagi eruvchanligi; k- Sechenev konst., gaz va elektrolitning tabiatiga va haroratga bogliq kattalik;

C- elektrolit kons-si, N-gazning elektrolit eritmasidagi er-ligi.

Gazlar er-gini kamayishi gidratatsiyaga bog’liq.

Gidratatsiya suv molekulalarini ionlar atrofida bog’laydi va gazlarning eruvchanligi kamayadi.

Suyuq eritmalar.

Suyuqliklar: spirt, glitsirin suvda cheksiz eriydi.

Chekli eriydi: fenol+ sovuq suvda oz eriydi.

Harorat ko’tarilganda uning eruvchanligi ortadi.

66,45^o S dan yuqori haroratda cheksiz eriydi.

Qattiq va suyuq moddalarning eruvchanligiga bosim ta’sir etmaydi.

Genri-Dalton va Sechenev q. tibbiyotdagi ahamiyati.

_G’ovvoslarda kechadigan kesson kasalligi ana shu Genri q. amal qiladi.

Dengiz sathidan 40 m pastda umumiy bosim odatdagidan 4 marta ortib, qondagi bosim ham shuncha marta ko’payadi.

Agar g’ovvos tepaga tez ko’tarilsa uning bosimi juda tez pastga tushadi. Gazlarning eruvchanligi bu holatda keskin kamayib qonda gazlarning pufakchalari paydo bo’ladi. Bu pufakchalar tomirlarning tiqilishi va to’qimalarning zararlanishiga va hatto o’limga olib kelishi mumkin.

Qorason (gangrena) kasalligida o’lgan to’qimalardagi mikroblarni bosim ostida chiqarib yuborish usuli ishlab chiqilgan. Buning uchun bemor yuqori bosimli barokameralarga joylashtirilib unga kislorod bilan boyitilgan havo qo’shiladi. Davolash paytida to’qimalarning kislorod bilan ta’minlanishi yaxshilanib kutilgan natijaga olib keladi.

Sechenev q. ko’ra qonda O₂ va CO₂ erishiga nafaqat elektrolitlar, balki oqsillar, lipidlar va boshlar kuchli ta’sir etadi.

Qondagi o’zgarishlar shifokorlarning doimiy nazoratida bo’lishi tabiiy.

Eritmalar konsentratsiyasi

Erigan modda massasining eritmaning umumiy massasiga nisbati erigan moddaning massa ulushi deyiladi.

Bir litr eritmada erigan modda miqdoriga molyar konsentratsiya deyiladi.

Bir kg erituvchida erigan modda miqdoriga molyal konsentratsiya deyiladi:

Bir litr eritmada erigan modda ekvivalent miqdoriga normal (ekvivalentning molyar) konsentratsiya deyiladi:

Erigan moddaning molyar ulushi deb, erigan modda miqdorining eritmadagi barcha moddalar miqdorlari yig’indisiga nisbatiga aytiladi.

Bir millilitr eritmada erigan modda milligrammlar soniga titr.

Eritmaning hajmi, zichligi va massasi o’zaro bog’liq:

Zichligi, massa ulushdan konsentratsiyalarini topish:

Eruvchanlik. Erish mexanizmi

Ayni haroratda ma’lum erituvchida erishi mumkin bo’lgan modda miqdori eruvchanlik deyiladi.

Biror bir erituvchida moddaning erishi o’z-o’zicha borib, bunda DG < O , jarayon o’z-o’zicha boradi.

20 ^oS da 100 g erituvchida 10 g ortiq modda erisa bu modda yaxshi eriydigan .

0,01 – 1,0 g atrofida erisa qiyin eriydigan.

0,01 g dan kam erisa amalda erimaydigan.

Solvatlanish;solvatlar

Agar erituvchi suv bo’lsa, bu jarayon gidratlanish, mahsulot esa gidratlar deyiladi.

Donor-akseptor ta’sirlashuv:

Spirt+ suv dipol-dipol ta’sirlashuv .

Qattiq moddalar (KOH, NaOH) eriganda issiqlik chiqadi. NH₄NO₃ , NH₄Cl,KNO₃   eriganda esa issiqlik yutiladi.

Kristallogidrat tarkibidagi suvni esa kristallizatsiya suvi deb ataladi.

CuSO₄ ·5H₂O - mis kuporosi;

Na₂CO₃ ·10H₂O – kristall soda

MgSO₄ ·7H₂O - taxir tuz

Eritmalarning fiziko-kimyoviy xossalari

Ideal eritmalar. Komponentlari qo’shilganda bir xil va turli molekulalar orasidagi o’zaro ta’sir kuchlari bir xil bo’ladi.

A-A, B-B va A-B molekulalar orasidagi ta’sir teng kuchli. Ideal eritmalarning xossalari alohida komponentlar xossalaridan farq qilmaydi.

Bu eritmalar Vant-Goff va Raul qonunlariga bo’ysunadi.

Osmos va osmotok bosim.

Erituvchi molekulalarining yarim o’tkazgich parda orqali bir tomonlama diffuziyasiga osmos deyiladi.

Osmos hodisasini to’xtatish uchun yuqori konsentratsiyali eritmaga berilishi zarur bo’lgan bosim osmotik bosim deyiladi.

Osmotik bosimni o’lchashga imkon beruvchi uskuna.

a- osmotik bosimni to’g’ridan to’g’ri o’lchashga mo’ljallangan osmometr: 1-sopol idish va 2-monometr.

b-Berkeli va Xartli tomonidan taklif etilgan osmotik bosimni o’lchaydigan qurilma: 1-monometr; 2-eritma solinadigan idish; 3-yarim o’tkazgich parda; 4-erituvchi saqlanadigan silindr.

Vant-Goff qonunni.

Erigan modda gaz holatida bo’lib, eritma hajmiga teng hajmni egallaganda hosil qiladigan bosimi shu eritmaning osmotik bosimiga teng bo’ladi:

P- osmotik bosim, kPa; C_m - molyar konsentratsiya, mol/l;

R - gaz doimiysi 8,31; T - mutloq harorat,K.

Osmotik bosim erigan modda molyar konsentratsiyasiga to’g’ri proporsional.

n-erigan moddaning mollar soni; m- erigan moddaning massasi,g; R- universal gaz doimiysi; V- eritmaning litr soni; P- eritmaning osmotik bosimi, kPa;T- eritmaning harorati,K.

Osmotik bosimlari teng bo’lgan eritmalar izotonik eritmalar , osmotik bosimi yuqori eritmalarni gipertonik,

past bo’lgan eritmalarni esa gipotonik eritmalar.

Dengiz suvi osmotik bosimi 2,83_*10⁶ Pa ga teng.

Hayvonlar hujayralaridagi osmotik bosim 300 kPa.

Ichni yumshatuvchi dori moddalarining ta’siri oshqozonda tuzlar kon-sini oshiradi, bu esa oshqozondagi moddalaning suyulishiga olib keladi.

Raul q. 1887 yilda fransuz olimi Raul:

I – q.:  Suyultirilgan eritmalarda eritma ustidagi erituvchi to’yingan bug’ bosimining nisbiy pasayishi erigan modda molyar ulushiga teng.

P_o > P D P = P_o - P

II – q. Eritma muzlash haroratining pasayishi erigan modda molyal kons-siga to’g’ri proporsional.

C -molyal kons-siya, mol/kg; k -krioskopik doimiylik, grad.kg/ mol;

K fizik ma’nosi kons-si 1 mol/kg bo’lgan nolektrolit modda eritmasining muzlash haroratini toza ertituvchiga nisbatan necha ^oSga pasayishini ko’rsatadi.

Eritma qayn. haroratining ortishi erigan modda molyal kons-siga to’g’ri proporsionaldir.

t _qay  - eritma q. h.; t^o _qay  - toza erituvchi q. h.

D t _qay - q. h. ortishi; E - ebulioskopik doimiylik, grad.kg/mol.

E 1 kg erituvhida 1 mol noelektrolit modda eriganda eritmaning qay. harorati toza erituvchinikidan necha gradusga farq qilishini ko’rsatadi.

K va E erituvchi tabiatigagina bog’liq kattaliklardir.

Suv uchun K= 1,86; E  =  0,52. benzolda K  = 5,12 ; E  = 2,57.

Molekulyar massasini aniqlash:

Eritmaning zarrachalar soniga bog’liq xossalar osmotik bosim, muzlash va qaynash h. va to’yingan bug’ bosimining o’zgarishi kolligativ xossalari deyiladi.

Vant-Goff va Raul q. noelektrolit moddalarning elektrolitlar eritmasi uchun

Elektrolitlarda (i) :

a -dissotsilanish darajasi; m- har bir molekuladan ionlarning hosil bo’lish soni.

Osmotik bosimning ahamiyati.

Insonning qon bosimi 37^oS da 780 kPa bosim.

0,9% li NaCl eritmasida (O,15 mol/l),

Achiq tuz (MgSO₄·7H₂O) va glauber tuzi (Na₂SO₄·10H₂O) ichni surish osmos hodisasiga asoslangan.

Oshqozonga tuzlar juda yomon so’riladi.

Tuzlar bosimlaridagi o’zgarishlar tufayli bu tuzlarga qarab suv harakat qiladi va surgi ta’sir yuzaga keladi.

Elektrolitik dissotsilanish nazariyasi

1887 yilda shved olimi S.Arrenius:

1. Elektrolitlar suvda eriganda + va - zaryadli ionlarga ajraladi. Bu jarayonni elekt. dissot-a deb ataladi.

2. Elektr toki ta’sirida musbat zaryadli ionlar katodga, manfiy zaryadli ionlar anodga tortiladi. Shu sababli ularni mos ravishda kationlar va anionlar deb ataladi.

3. Dissotsiasiya qaytar jarayondir.

Elektrolitlar. Noelektrolitlar.

Arrenius naz. kamchiligi u erituvchi va erigan modda zarrachalarining o’zaro ta’sirlashuvini hisobga olmaydi. gidratlangan holda :

KA + nH₂O « K ⁺(H₂O)_x  + A ^- (H₂O) _n-x

vodorod ioni eritmada gidroksoniy ioni holida:

H⁺  + H₂O « H₃O⁺

NH₃ +H₂O « [NH₄]OH

Qutbli kovalent bog’lanishli moddalar:

HCl _(g) + nH₂O « H(H ₂O)⁺ + Cl(H₂O)^- _n-1

E - erituvchining dielektrik o’tkazuvchanligi(81).

Biologik suyuqliklarda va to’qimalarda turli ionlar juda mo’l: NaCl, KCl, HCl, CaCl₂, NaH₂PO₄, NaHCO₃ .

Organizmidan suv chiqib ketadi: peshob orqali, qisman terlash va nafas olish sistemasi orqali.

Peshobda anorganik ionlar ko’p. Organizmda suv almashinuvi tuzlarning kirib kelishi va chiqib ketishiga bog’liq.

Dissotsilanish darajasi

Ionlarga ajralgan molekulalar sonining umumiy molekulalar soniga nisbati dissotsilanish darajasi deyiladi.

a- dissotsilanish darajasi; n-ionlarga ajralgan molekulalar soni; N- umumiy molekulalar soni.

Kuchli elektrolitlar a qiymati 30 % dan yuqori:

- kuchli kislotalar HCl, HBr, HJ, HNO₃, H₂SO₄, HClO₄, HMnO₄, H₂CrO₄,HClO₃, H₂Cr₂O₇ ;

- kuchli asoslarga I va II gr.metallarining asoslari (Be(OH)₂ va Mg(OH)₂ dan tashqari;

- barcha suvda eruvchan tuzlar ham kuchli elektrolitlar.

Kuchsiz elektrolitlar uchun a 3% dan kam:

-barcha organik kislotalar (R-COOH) va asoslar (R-NH₂; R₂NH; R₃N);

-kuchsiz asoslar d- elementlar gidoksidlari va NH₄OH.

-ba’zi anorganik kislotalar: H₂S, HNO₂, H₂SiO₃, H₂CO₃, HClO, HCN, H₂SO₃ .

Ba’zi organik va anorganik kislotalar o’rtacha kuchli elektrolitlar: H₂C₂O₄, HCOOH, H₃PO₄.

a eritma kons-siga, elektrolit tabiatiga va haroratga bog’liq.

25^oS da sirka kislota eritmasi uchun dissotsilanish darajasining eritma konsentratsiyasiga bo’g’liqligi

C,M	0,2	0,1	0,05	0,01	0,005	0,001
a,%	0,95	1,40	1,90	4,20	6,00	12,40

K- dissot. konstantasi; [H⁺] va [NO₂^–]- ionlarning molyar konsen-siyasi; [HNO₂] – dissotsi-magan ionlarning kons-si.

1 - a = 1 , K= a²_*C

Agar konsentratsiya 100 marta kamaysa, dissotsialanish darajasi 10 marta ortadi.
Eruvchanlik ko’paytmasi

(25^oS da CaSO₄ eritmasida):

K_* [CaSO₄]= K¹ o’zgarmas qiymat uni (EK) deyiladi.

Ayni haroratda qiyin eriydigan moddalarning to’yingan eritmasida ionlar kons-siyalari ko’paytmasi o’zgarmas son bo’lib u eruvchanlik ko’paytmasi deyiladi.

EK- haroratga bog’liq bo’lgan kattalik.

Eng yomon eriydigan birikma HgS .

Kliniktahlildahampeshobtarkibini, oshqozonshirasi , qontarkibivasanitariya- gigiynatekshiruvlaridacho’ktirishusuliishlatiladi.

Moddalarning suvdagi eruvchanligi va uning toksik ta’siri orasida bog’liqlik bor.

Agar organizmga Al³⁺ kiritilsa erimaydigan fosfatlar hosil bo’lishi hisobiga raxit paydo bo’ladi.

Inson o’zini tanigandan beri kislotalar nordon ta’mga, asoslar qo’lga ushlaganda sonli xossaga ega deb kelinadi. Keyinchalik Arrenius ishlariga ko’ra kislotalar tarkibida vodorod ionlari tutadigan moddalar deb qabul qilindi.

Bryonsted-Louri nazariyasi protonning ko’chishiga asoslansa, luyisning konsepsiyasi esa elektron juft akseptori va donori orasidagi ta’sirga asoslanadi.

Bryonsted bo’yicha kislotalik

Daniyalik fiziko-kimyogar Ioxan Bryonsted va ingliz kimyogari Tomas Louri bir-biridan bexabar holatda kislota –asos reakrsiyasining eng asosiy farqi zarrachalarning biridan biriga proton o’tishi amalga oshadi. Bryonsted-Louri ta’rifiga ko’ra proton bu vodorod ioni. Ular pritonlar donori vazifasini bajaruvchi har qanday moddani kislota deb? Protonni biriktiradigan har qanday moddani asos deb atashni taklif qildilar. O’zini shunday tutgan kislota va asoslar Bryonsted kilota va asoslari deb aytiladi.

Bu ta’riflarda proton ko’chishi sodir bo’ladigan muhit tushunchasi hech qachon ishlatilmaydi, shunday qilib proton ko’chishi har qanday erituvchida va hatto erituvchisiz sharoitda ham amalga oshaveradi.

Bryonsted kislotasiga misol qilib HF olinishi mumkin, erish jarayonida u protonni boshqa molekula masalan suvga berishi mumkin :

Bryonsted asos sifatida – NH₃ ammiak olnishi mumkin, u protonni donordan oladi:

Bu tenglamalar reaksiyada suv amfoter modda ekanligini ko’rsatmoqda. Bunday moddalar Bryonsted bo’yicha ham asos va ham kislota rolini bajarishini korsatadi.

Kislota pritonini suvga berganda u gidroksoniy ioniga aylanadi. Gidroksoniy ioning valent burchaklari va atomlaro masofasi H₃O⁺ClO₄^- ni strukturasi asosida olingan.Agr eng oddiy formula kerak bo’lsa gidroksoniy ionini quyidagicha tassavur etish kerak Н₉ О₄ ⁺(2).

Gaz fazadagi suvning klasterlarini o’rganish va uni masspektri, H₃O⁺ atrofida 20 ta suv molekulasi kondensatsiyalangani pentagonal dekaedr hosil bo’lganini ko’rsatadi. Shu tufayli H⁺(H ₂О)₂₁ hosil bo’ladi. Natijalar u yoki bu modelni proton ishtirokida suvda hosil bo’lishi tajriba sharoitiga bog’liq ekan.

Bryonsted kislotasi protonlarning donori, Bryonsted asoslari protonlar akseptoridir. Eng oddiy holat suvdagi gidroksoniy ioni H₃O⁺ orqali tushuniladi.

Suvdagi kislota asos muvozanati

Kislota va asos orasida protonning ko’chishi ikkala yo’nalishda ham bir pasda sodir bo’lib dinamik muvozanatga o’tadi

Bu reaksiyalar kislota HF va asos NH₃ ning o’zini suvdagi holatini to’laroq bayon etadi.

Bryonsted kislota va asosining o’zga xos tarafi proton ko’chishining tezda muvozanatge etishidir.

а) Tutash kislota va asoslar

Bryonstedning umumiy muvozanat tenglamasi kislotadan asosga proton o’tishi kuzatilib quyidagi to’g’ri va teskari reaksiya tenglamasi bilan ifodalanadi:

Asos 1 kislota 1 ga tutash hisoblanadi, kislota 2 asos 2 ga tutash bo’ladi. Kislotaga tutash bo’lgan asos, shunday zarrachaki, u kislotaning proron yo’qotishi natijasida hosil bo’ladi. Asos bilan tutash bo’lgan kislota esa o’ziga proton biriktirganda hosil bo’lgan zarrachadir. Masalan, F^- ioni asos u HF bilan tutash, H₃O⁺ -kislota va u H₂O bilan tutash hisoblanadi.Umuman tutash kislota va asoslarning deyarli prinsipial farqi yo’q, chunki tutash kislota yana bitta kislota va tutash asos yana bitta asosdir. Eritmada tutash kislota va asoslar orasida muvozanat roy beradi.

б) Bryonsted kislotalarinig kuchi

Bryonsted kislotasining kuchi , masalan HF uchun kislotalik konstantasi bilan ifodalanadi (yoki kislotaning ionlanish konstantasi) K_a:

Bu formulada [X] molyar konsentratsiyaning raqamiy ifodasini ko’rsatadi, zarrachalar X (agar , HF ning molyar konsentratsiyasi 0,001 bo’lsa , unda HF molekulalarining konsentrasiyasi [HF] = 0,001)¹. Bunda qiymat К _а 1 va kislota protonni mahkam ushlaydi. Tajribalar asosida HFning Ka normal sharoitdagi qiymati 3,5 . 10^-4 , tengligi aniqlangan. Demak HF ning suvda uncha ko’p bo’lmagan molekulalari deprotonlangan va bunday hisoblar K_a qiymati bilankimyo kurslarida beriladi.

Shunday fikr uyritib, asosning asoslik konstantasini aniqlash mumkin К_b:

Agar К_b 1 , asos protonlarning kuchsiz akseptori hisoblanadi va unga tutash kislota eritmada kichik konsentrasiyada mavjud bo’ladi. Ammiak uchun tajribada o’lchangan K_b ning qiymati ga teng. Normal sharaitda NH3 ning kam sondagi molekulalari protonlashgan bo’ladi. Protonlashgan molekulalarning son qiymati K_b asosida oson aniqlanadi.

Suv amfolit elektrolit bo’lgani uchun pritonning o’tishi begona kislota yoki asos bo’lmasa hammuvozanat holati ro’y beradi. Protonng bir suv molekulasidan boshqasiga o’tishi avtoprotoliz deyiladi( yoki avtoionlanish). Avtoionlanish darajasi avtoprotoliz konstantasi bilan tavfsiflanadi ( suvning ion ko’paytmasi) K_w.

Tajribada aniqlangan K w ning qiymati 25°S da ga teng. Toza

suvda arzmagan sondagi ionlar mavjud. Erituvchining avtoprotoliz konstantasini bilish asosning kuchini unga tutash bo’lgan kislota orqali baholashga imkon beradi.Kb ning qiymati Ka ga bog’langan.

Bu tenglamadan:

Bu formulani kislotalik konstantasi NH₄⁺ va asoslik konstantalarini NH₃ bir-biriga bog’liqlikdan foydalanib topish mumkin. (6) tenglama K_b qancha kata bo’lsa K_a shuncha kichik bo’ladi, asos qancha kuchli bo’lsa unga tutash kislota shuncha kuchsiz bo’lar ekan. (6) tenglamaning ma’nosi asosning kuchini, unga tutash bo’lgn kislotaning kislotalik konstantasi orqali baholash mumkin.

Kislotaning molyarligi va kislotalik konstantasi keskin farq qilgani uchun, ularni o’nli logarifmlar orqali ifodalash juda qulay:

K uyqorida keltirilgan kilotalardan birining konstantasi. Masalan, 25 ^oS pK_w=14,00. Bundan quyidagi kelib chiqadi:

Shunday ifodalar tutash kislota va asoslarning har qanday erituvchidagi kuchini baholash uchun ishlatish mumkin.Faqat bunda pK_w orniga har bir erituvchu uchun avoprotoliz konstantasi pK_sol olinishi kerak.

Bryonsted kislotasining kuchi kislotalik konstantasi va Bryonsted asosligini kuchi asoslik konstantasi orqali ifodalanadi. Asos qanchalik kuchli bo’lsa unga tutash kislota kuchsiz bo’ladi.