|
Matbuot, ma'rifat mas-kanlari, tibbiyot. Milliy ziyolilar, davlat arbob jurnallarmng tar-biyaviy, ziyo tarqatuvchilik roliga jiddiy ahamiyat berdilar va sermazmun faoliyat ko’rsatdilar. 1918-yilda «Ishtirokiyun» (1922-yildan «Qizil bayroq», keyin «Turkiston» nomi bilan), «Meh-natkashlar o’qi», «Mehnatkashlar tovushi» (Samar-qandda), «Farg’ona», «Yangi Farg’ona», «E1 bayrog’i», «Xalq», «Xalq qalqoni», «Yangi Sharq», «Erkinlik» nomli gazetalar, «Maorif va o'qituvchi», «Moliya axboroti», «Kasabachilik harakati» jurnallari chiqarildi. 1923-yildan chiqa boshlagan «Mushtum« hajviy jumali (muharriri — Ho’ji Muin Shukrillayev) keng ijtimoiy ahamiyat kasb etdi. Shuningdek, «Mashrab» nomli jur-nal ham chiqqan. 1918—1920-yillarda Turkistonda O’zbek tilida 11 nomda gazeta chiqarildi. 20-yillarda ham bu jarayon davom etdi.
Yangi sharoitlarda O’zbek milliy matbuotchiligini rivojlantirishga ma'rifat-chi darg’alar AAvloniy, M.Behbudiy, Fitrat, Mu-navvar Qori, A.Qodiriy, Cho’lpon, Ashurali Zohi-riy, iste'dodli jurnalistlar G’ozi Yunusov, Elbek, Po’lat Soliyev, Mannon Ramziy va qator boshqalar katta hissa qo’shdilar.
Gazeta va jurnallar rasmiy tashkilotlar or-ganlari sifatida ta'sis etil-gan va qattiq nazorat qi-lingan. Shunday bo’lsa-da, nashr qilingan materiallar-da xalqparvar, adolatpar-var ruh ustuvor bo’lgan g’oyalar ilgari surildi.
Sovet tashkilotlari siyosiy aqidalarga tayanib mat-buotga ta'qibni kuchaytirdilar. Ayrim gazetalar 2—3 oy faoliyat ko’rsatib ulgurmasdan yopilar, man qilinar edi. Gazetalar nomlarini o’zgartirib chiqarardi. Sof vijdonli jurnalistlar ta'qib ostiga olindilar, keyinchalik qatag’on qilindilar.
Yosh buxoroliklar 1919-yilda «Qutulish», 1920-yilda «Uchqun» gazetalari va «Tong» jurnalini chiqardilar. Jurnalda F.Xo’jayev, Fitrat, P.Soliyev, A.Mustafoyev-ning maqolalari e'lon qilingan. Respublika tuzilgach, «Buxoro axbori», «Ozod Buxoro» gazetalari ta'sis etildi. Buxoroda matbuotni tashkil qilishda Said Ahroriy, Cho’lpon katta xizmat ko’rsatdilar. Xorazm respublikasi-da «Inqilob quyoshi» gazetasi nashr qilindi.
1925-yil boshida O’zbekistonda O’zbek tilida 17 nomda gazeta va jurnallar chiqqan. Toshkentda 7 ta bosmaxona ishlab turgan. Kutubxonalar, muzeylar soni ko’payib bordi. Toshkentning Eski Jo’va dahasida «Turon» kutubxonasi samarali faoliyat ko’rsatdi. Buxoro respublikasi hukumati maxsus komissiya ta'sis etdi, u nodir qo’lyozmalar, kitoblarni to’plash bilan shug’ul-landi. 1921-yil dekabrida Minorai kalon yonidagi bino-da davlat kutubxonasi tuzildi, kitoblar, qo’lyozmalar to’plandi. Respublikaning viloyatlarida ham kutubxo-nalar tashkil etildi. 1921-yilda ularning soni 13 taga yetdi. O’zbekiston tashkil bo’lganida markaziy va mahal-liy kutubxonalar 152 tani tashkil etar edi.
Muzeylar tashkil qilishga kirishildi. 20-yillar o’rtasiga kelib 5 ta muzey bor edi. Ularda xalqimizning boy tarixi aks etgan osori-atiqalar qo’yilgan. Shu bilan birga, sha-harlarning yevropacha qismlari (Yangi shaharlar)dagi kutubxonalar, muzeylar, boshqa tomosha joylaridan sovet hokimiyatining siyosiy maqsadlari uchun foy-dalanilgan, sinfiylik aqidalari targ’ib etilgan.
Tibbiyot masalalari jiddiy ahamiyat kasb etdi. Ocharchilik, moddiy qiyinchiliklar odamlar salomatligi-ga salbiy ta'sir ko’rsatdi. Qator kasalliklar epidemiya tusiga kirdi. Buxoro shahrida ekologik muhit, ichimlik suvi muammosi, rishta, bezgak kasalliklari xavfli daraja-da edi. Turkistonga ko’plab kelgan och-qochoqlar yuqumli kasalliklarning ko’payishiga sabab bo’ldilar. Yerli aholi shaharlardagi kasalxona, poliklinikalarga kam murojaat qilgan. Shuning uchun eski shaharlarda, qishloq joylarida tibbiyot punktlari tashkil qilina bosh-landi, vrachlar, hamshiralar sonini ko’paytirishga e'tibor qaratildi. Buxoro respublikasi hukumati bezgakni davolash uchun qishloqlarga dorilarni pulsiz tarqatish haqida qaror chiqardi. Berlindan klinika jihozlarini sotib oldi, ular 1923-yil avgustda Buxoroga yetib keldi. Natijada 1924-yilda respublikada tropik kasalliklar insti-tuti, 5 ta kasalxona, 2 ta ambulatoriya faoliyat ko’rsatgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
