Annotasiya

Ekzistensializm pedaqogikası. Ekzistensializm əslində fəlsəfi cərəyandır, latın sözündən (eksistentia) əmələ gəlmişdir. Möv­cud­luq deməkdir. Ekzistensializm fəlsəfəsinə görə ölüm adamda qayğı, qor­xu, qətilik, vicdan kimi həyat təzahürləri əmələ gətirir. Bu fəl­sə­fə hər kəsin özünə gün ağlamasını, heç kimdən imdad göz­lə­mə­məsini tələb edir. Ekzistensializm Fransada, Almaniyada, ABŞ-da daha geniş yayılmışdır. Təlim və tərbiyə işini mövcudluq fəlsəfəsi əsa­­sında qurmağa çalışan pedaqoqlardan A.Fallinko (ABŞ), J.P.Sartr (Fransa), E.Qrizebax (Almaniya) və başqalarını gös­tər­mək olar. Onlar isbat etməyə çalışmışlar ki, adamın xarakterini for­malaşdıran təlim, tərbiyə deyil, şəxsin özüdür. Nə müəllim, nə də valideyn uşağın daxili aləminə nüfuz edə bilməz.
Müəllim və ya tərbiyəçinin əsas vəzifəsi uşağa əqli və əxlaqi cəhətdən hələ kamil olmadığını hiss etdirməkdən və özünütər­bi­yədən ibarət olmalıdır. Ekzistensializm pedaqogikasına görə, mə­sə­lən, tarix dərslərində sosial-iqtisadi münasibətləri, siyasi quruluşları öyrən­mək­lə yanaşı, insan aqibətinə diqqət yetirmək, hissləri oyatmaq lazımdır. Ekzistensializm pedaqogikası özünü­tər­bi­yəni ailə və məktəb tərbi­yəsinə, sosial mühitin təsirinə qarşı qoyur, tərbiyədə məqsəd­yön­lü­lüyü və planlılığı əhəmiyyətsiz iş sayır. Bu peda­qo­gi­ka­nın son məqsədi uşaqlarda işgüzarlıq xüsusiy­yəti forma­laş­dırmaqdır. Praq­ma­tizmə möhkəm tellərlə bağlı olan cərəyan­lar­dan biri neopoziti­vizm­dir. Bu cərəyanın pedaqoji aləm­dəki nüma­yən­də­ləri (V.Brets­nika (Almaniya), R.Pitres və P.Xeret (İngiltərə), L.Leqran (Fransa)) sistematik biliklərin verilməsinə qarşı çıxır, şa­girdlərin “təd­qi­qat­çılıq” bacarığını inkişaf etdirməyi ön plana çə­kir­lər. Əxlaq tərbiyəsi məsələlərində neopozivistlər belə bir fikir irəli sürürlər ki, guya etik problemlərin ictimai həyatla heç bir əlaqəsi yoxdur.
Neotomizm pedaqogikası. Neotomizm də fəlsəfi cərəyandır. Neotomizm yunan sözündən (neo və tomizm) əmələ gəlmişdir. Neo – yeni deməkdir. Tomizm orta əsr sxolastı Foma Akvinskinin dini nəzəriyyəsidir. Neotomistlər Foma Akvinskinin ilahiyyat nəzəriy­yəsini inkişaf etdirməyə çalışmışlar. Jak Mariten (Fransa), U.Kan­nin­ham, U.Mahogen (ABŞ), M.Kazotti, M.Stefanini (İtaliya) neo­to­miz­min aparıcı ideoloqları olmuşlar.
Neotomistlər insanın və onun ictimai həyat tərzi formalarının ilahi qüvvə tərəfindən yarandığını iddia edirlər: insan onu yaradanı daim yadda saxlamalı, ondan həya etməli, ona itaət göstərməlidir. Neotomistlərin fikrincə, dini görüş real bilikdən üstündür. Onlar döv­lət məktəblərində də dinin tədris olunmasını, bütün fənlərin tədrisinə dinin sirayət etməsini istəyirlər. Onların fikrincə, xarici aləmi dərk etmək üçün elm kifayət deyil, bundan ötrü ilahiyyat, ila­hi qüvvəyə qovuşmağı bacarmaq lazımdır: sonuncunu isə uşağa kil­sə, ruhanilər verir; elm şüura, din isə şüuraltı hissiyyata istinad edir. Neotomistlərə görə, İsus Xristosa oxşamaq tərbiyənin məqsədi ol­ma­lıdır. Bundan ötrü hər kəs dini cəhətdən təkmilləşməli, dini adət­lə­rə əməl etməlidir. Neotomistlər məktəbin tədris planına huma­nitar fən­lərlə yanaşı təbiət fənlərinin daxil edilməsini də məsləhət görürlər.