|
Tolipov O`.
Ta’lim: O`qituvchi va o`quvchi faoliyati // Sog`lom avlod uchun j. 2000. №7-8
10
-
Umumiy pedagogika, umumiy psixologiya yosh pedagogik
psixologiya fanlarning nazariy bilimlari bilan qurollangan va bu bilimlar ta`lim-
tarbiya jarayonida foydalana bilish malakasini mavjudligi;
-
ta`lim-tarbiya berish metodikasini mukammal egallagan bo`lishi,
(boshqacha qilib aytganda pedagog qanday o`qitish va tarbiyalashni biladi)
kabilar kiradi.
II. Kim o`qituvchilik kasbini tabiat bergan qobiliyat bilan tanlangan
pedagogik mahoratga erishish mumkin (boshqacha qilib aytganda pedagog
mahoratni shakllantirish- tarbiyalash mumkin).
V.A Slasten ta`rificha Pedagogik mahorat shaxsni kasbiy yo`nalishdagi
yuqori ko`rinishidir, har qanday faoliyat mahoratning asosiy ko`rsatgan uning
fikricha, maxsus umumlashgan malakalarni egallaganligidir.
Keyingi yillarda olib borilgan ilmiy tadqiqotlar va tajribalar yig`idisi
shuni ko`rsatadiki pedagogik mahorat tarkibida quyidagi element o`z aro uzviy
bog`langan bo`lishi zarur:
pedagogik layoqat;
kasbiy bilim;
pedagogik faoliyatga tegishli qobiliyatdir;
pedagogik texnikasi egallaganlik.
Tadqiqotimiz davomida kasbiy-pedagogik bilimlar va qobiliyatlar
tavsigiga kengroq to`xtalib o`tishni joiz deb bildek.
Kasbiy bilim-kasbiy bilim bu pedagogik mahoratning poydevoridir.
Kasbiy bilim mazmuniga o`z fani yuzasidan, unining metodikasi pedagogika va
psixologiya fanlaridan mavjud bo`lgan bilimlar kiradi.
O`qituvchining
yoshlar
pedagogik,
umumiy
psixologiya
va
pedagogikadan bilimlarni yosh avlodni tarbiyalash nazariyasi va amaliyoti
jarayonida murakkab vazifalarni ilmiy hal etishda qo`l keladi.
Bu bilimlar bilim, ko`nikma malakalarni egallash o`quvchi shaxsining
shakllanishi ta`lim tarbiya jarayoni samaradorligini oshirish takomillashtirib
borish qoniniyatlari bilan qurollantirib boradi. Pedagogik va psixilogik zakovat
11
o`qituvchining hatti-xarakatlari va behato pedagogik ta`sir etish vositalarni
qo`llashni ta`minlaydi.
O`qituvchilik kasbiy bilimlarning xususan pedagogik –psixologik
bilimlarning etishmasligi yoki uning rad etilishi va unga hattoki etarlicha e`tabor
bermaslik ko`pgina hollarda kasbga nisbatan xunarmandchilik, tayyor
shablonlarga tayanish kabi ko`nikmalarning shakllanishiga olib keladi, ijodiy
yondashuvning kushandasiga aylanadi.
Pedagogik qobiliyatlar. Pedadodik mahoratning muhim tarkibiy
qismlaridan biri pedagogik qobiliyatdir. Olimlarning shakllanishimavjud
pedagogik qobiliyatlarga bog`liq. Pedagogik qobiliyatlar esa tabiatan mavjudlari
va o`zlashtiriluvchilarga bo`linadi. Har qaysining mukammal o`zlashtirilishi va
amaliyotda qo`llanishi o`qituvchining o`ziga bog`liq, ya`ni o`qituvchining o`zida
qiziqish mavjudligiga, ijodiy yondashuv mavjudligiga bevosita bog`liqdir.
Boshqacha qilib aytganda, o`qituvchi bularning barchasiga intilish, izlanish,
kichik tadqiqotlar o`tkazish zarur.
Olimlarning ta`kidlashicha va olib borilgan tadqiqotlarning natijasiga
ko`ra quyidagi pedagogik qobiliyatlar mavjud:
1. Bilish qobiliyati- fanning tegishli sohalariga qobiliyatdir. Bu
qobiliyatga ega bo`lgan o`qituvchi fanni o`quv kursi hajmidagina emas, balki
ancha keng chuqurroq bo`ladi, o`z fani sohasidagi qiziqarli oddiy tadqiqot
ishlarini ham bajaradi.
Yangi kashfiyotlardan o`z faoliyatida foydalanadi.
2. Tushuntira olish qobiliyati- o`quv materialini o`quvchilarga tushunarli
qilib bayon qilish, o`quvchilarga mustaqil ravishda faol fikrlashga qiziqish
uyg`otish qobiliyatli o`qituvchi zaruru hollarda o`quv materiallarini o`zgartira
olish, qiyin narsani oson, murakkab oddiy, noaniq narsani aniq tushunarli qilib
o`quvchilarga eykaza olish zarur.
3. O`quvchilar ruhiyatini hisobga olish- qobiliyatli pedagog o`
quvchilarning bilim va kamolot darajasini hisobga olish zarur. Ularning nimani
12
bilishlari va ham nimani bilmasliklarini, nimani unutib qo`yganliklarini tasavvur
etadi.
4. Kuzatuvchanlik qobiliyati- o`quvchining tarbiyalanuvchining ichki
dunyosiga kira olishi qobiliyati o`quvchi shaxsini va uning vaqtinchalik ruhiy
xolatlarini juda yaxshu tushina bilish bilan bog`liq bo`lgan psixoligik
kuzatuvchanlikdir. Bunday o`qituvchi o`quvchining ruhiyatiga ko`z ilg`amasdan
o`zgarishni hamma narsani ko`radigan hamma o`zgarishlarni ko`zdan kechira
biladigan vrach psixolog deyiladi.
5. Nutq qobiliyati- nutq yordamida shuningdek imo-ishora! vositasida
o`z fikr va tuyg`ularini aniq va ravon ifodalash qobiliyatidir. Bu o`qituvchilik
kasbi uchun juda muhumdir.
6. Tashkilotchlik qobiliyati- birinchidan o`quvchilar jamoasini
uyushtirish va tashkillashtirish muhum vazifalarni hal etishga ruxlantirish,
ikkinchidan o`z ishini to`g`ri uyushtirish, o`z ichiga oladigan tashkilotchilik
qobiliyatiga ega bo`lgan pedagog ta`lim-tarbiya soxasi o`tkaziladigan har bir
tadbirga ishtirok etadi.
7. Obro` orttira olish qobiliyati-o`quvchilarga bevosita emasional,
irodaviy ta`sir ko`rsatish va shu asosida obro` qozonishdir.
8. To`g`ri muomala qilish qobiliyati-bolalarga yaqinlasha olish, ular
bilan pedagogik nuqtai- nazardan juda samarali o`zaro munosabatlar, o`rnata
olish pedagogik xususiyatning mavjudligini bildiradi.
9. Diqqatni taqsimlay olish qobiliyati – o`qituvchi uchun barcha
diqqatning xususiyatlarining idora qila olish safarborligi kabilarni taraqqiy etish
bilan izoxlanadi.
Diqqatni ayni bir vaqtda taqsimlanishi qobiliyati o`qituvchilik uchun
aloxida axamiyat kasb etadi. Qobiliyatli tajribali o`qituvchilar saboqni bera
bilishi mazmuni va formasini o`z fikrini diqqa bilan kuzati.
13
Do'stlaringiz bilan baham: | 
