Anklav (lotincha: inclavatus – „yopiq“ va „clavis“ – „kalit“) – boshqa davlat hududdagi yer. Anklav

Bugungi mustaqil davlatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Nomi	Yili		Mustaqillik kuni
Turkiya	1923	75 % Turklar	1923-yil 29-oktabr
Ozarbayjon	1991	2009 — 91.6 % Ozarbayjonlar, 0.43 % Mesxetin turklari, 0.29 % Tatarlar.^[1]	1918-yil 28-may
Qozogʻiston	1991	63.1 % Qozoqlar, 2.9 % Oʻzbeklar, 1.4 % Uygʻurlar, 1.3 % Tatarlar, 0.6 % Mesxetin turklari, 0.5 % Ozarbayjonlar, 0.1 % Qirgʻizlar.^[2]	1925-yil 19-iyun
Qirgʻiziston	1991	70.9 % Qirgʻizlar, 14.3 % Oʻzbeklar, 0.9 % Uygʻurlar, 0.7 % Mesxetin turklari, 0.6 % Qozoqlar, 0.6 % Tatarlar, 0.3 % Ozarbayjonlar.^[3]	1924-yil 14-oktabr
Turkmaniston	1991	75.6 % Turkmanlar, 9.2 % Oʻzbeklar, 2.0 % Qozoqlar, 1.1 % Mesxetin turklari 0.7 % Tatarlar^[4]	1991-yil 27-oktabr
Oʻzbekiston	1991	71.4 % Oʻzbeklar, 4.1 % Qozoqlar, 2.4 % Tatarlar, 2.1 % Qoraqalpoqlar, 1 % Qrim tatarlari, 0.8 % Qirgʻizlar, 0.6 % Turkmanlar, 0.5 % Mesxetin turklari, 0.2 % Ozarbayjonlar, 0.2 % Uygʻurlar, 0.2 % Boshqirdlar.^[5]	1924-yil 27-oktabr

Turk-fors davlatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Turk-fors urf-odati boʻyicha tashkil etilgan davlatlar. Koʻplab Turk-Fors davlatlari hozirgi Sharqiy Turkiya, Eron, Iroq, Turkmaniston va Oʻzbekistonda tashkil etilgan.^[18]

Nomi		Yil	Poytaxt	Xarita
Gʻaznaviylar imperiyasi	Turkiy mamlukdan kelib chiqqan keyinchalik forsiylashgan sulola.^[19][20]	962-1186	Gʻazni 977-1163, Lohur 1163-1186
Saljuqiylar davlati	Oʻgʻuz turklarining^[21][22] Qiniq qabilasi boshqargan davlat.^[19][23][24][25]	1037-1194	Nishopur 1037-1043, Ray 1043-1051, Isfahon 1051-1118, Hamadon Gʻarbiy poytaxt 1118-1194, Marv Sharqiy poytaxt (1118-1153)
Rûm sultonligi	Forslashgan Oʻgʻuz turklari^[26]	1077-1307	Iznik, Koʻniya
Xorazmshohlar imperiyasi	Ruled by a family of Turkic mamluk origin.^[27]	1077-1231/1256	Gurganj 1077-1212, Samarqand 1212-1220, Gʻazna 1220-1221, Tabriz 1225-1231
Oq qoʻyunli	Oʻgʻuzlarning Bayandar urugʻidan boʻlgan qabila.^[28]	1378-1501	Diyorbakir 1453-1471, Tabriz 1468 — 6-yanvar, 1478

Turk-moʻgʻul davlatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Nomi	Yillar	Poytaxt	Izohlar	Xarita
Chigʻatoy ulusi	1225-1340s	Olmaliq, Qarshi
Oltin Oʻrda	1240s-1502	Saroybotu	Oltin Oʻrda dastlab moʻgʻullar davlati hisoblangan va keyichalik turkiylashgan.
Sufi sulolasi	1361-1379
Temuriylar davlati	1370-1506	Samarqand 1370-1505, Hirot 1505-1507	Amir Temur asos solgan oʻrta asrlarning buyuk davlati.
Buxoro xonligi	1428-1599	Samarqand 1501-1533, Buxoro 1533-1601
Qozon xonligi	1438-1552	Qozon
Qrim xonligi	1441-1783	Boqchasaroy	Chingizxonning nevarasi Joʻji avlodi boʻlgan Hoji I Girey asos solgan davlat.
Noʻgʻay oʻrda	1440s-1634	Saroychiq	Chingizxonning avlodi Noʻgʻay xon tomonidan asos solingan davlat.^[29]
Qozoq xonligi	1456-1847	Turkiston	Joʻjixonning avlodi Kirayxon va Jonibekxonlar asos solgan davlat.
Katta oʻrda	1466-1502	Saroy
Astraxan xonligi	1466-1556	Xojitaron
Sibir xonligi	1490-1598	1493-yilgacha Tyumen, 1493-yildan Qashliq
Buxoro xonligi	1500-1785	Buxoro
Xiva xonligi	Yadgorlar: 1511-1804^[30] Qoʻngʻirotlar 1804-1920	Xiva
Yorkent xonligi	1514-1705	Yorkent
Argun sulolasi	1520-1554	Bukkur
Kichik Nogʻay oʻrda	1449 yoki 1557-1783	Voli Sarai
Belgorod oʻrdasi	XVII-XVIII asrlar
Qoʻqon xonligi	1709-1876	Qoʻqon
Buxoro amirligi	1785-1920	Buxoro

Sovet respublikalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Nomi	Izoh	Yil	Xarita	Poytaxt
Xorazm Xalq Sovet Respublikasi		1920-1924		Xiva
Buxoro Xalq Sovet Respublikasi		1920-1924		Buxoro
Ozarbayjon SSR		1920-1991		Boku
Oʻzbekiston SSR		1924-1991		Samarqand 1924-1930, Toshkent 1930-1991
Turkmaniston SSR		1924-1991		Ashxobod
Qozogʻiston SSR		1936-1991		Olmaota
Qirgʻiziston SSR		1936-1991		Bishkek

1. Bronza davri. Miloddan avvalgi 2 ming yillikning o’rtalari va ikkinchi yarmida va janubiy O’zbekistonda unchalik katta bo’lmagan dehqonchilik vohalari asosida (misol uchun, qadimgi Sherobod vohasi) ilk davlatchilik tizimiga o’tish davri.
2. Bronza davridan temir asriga o’tish davri. Miloddan avvalgi IX - VIII asrlar. Mayda davlat tashkilotlarning rivojlanishi va yirik harbiy-siyosiy uyushmalarning vujudga kelishi. Marg’iyona, Baqtriya, So’g’diyona, Xorazm.
3. Ilk temir davri. Miloddan avvalgi VII - VI asrlar. Qadimgi Xorazm va Qadimgi Baqtriya misolidagi yirik davlat uyushmalarining paydo bo’lishi.
Buni tasdiqlamoqda.
«Avesto»da huquqiy munosabatlar. «Avesto» va zardushtiylarning ta’limoti inson hayoti va odamlarning ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlari ma’lum qonun-qoidalarga asoslangani haqida ma’lumot beradi.
O’rta Osiyo xalqi davlatchilik tarixi Dovon davlat tarixi bilan uzviy bog’liq. Bu davlat shu nom bilan Xitoy manbalarida tilga olinadi (boshka manbalarda «Parkana», deyilgan). Dovon davlati taxminan miloddan avvalgi III asrda paydo bulgan.
Dovon davlatini tadkikotchilar kadimgi Fargona xisoblaydilar. Yozma manbalarga kura, «Dovon diyorida 70 tacha katta-kichik shaxar bor: axolisining soni bir necha yuz mingga etadi». Olimlar aytishicha, kadimgi Fargonada 300 ming axoli yashagan. Shaxarlarning ichida davlat poytaxti Ershi shaxri aloxida axamiyat kasb etgan. Miloddan avvalgi 104-101 yillarda Xitoy kushinlari Dovonga yurishlar kilib Ershi shaxrini kamal kiladilar. Shu paytda Kang davlati kushinlari yordamga kelib, xitoyliklarga karshi kurashda faol katnashdilar. Xitoy lashkarlari sulxga rozi bo’lib Dovonni tashlab chikadilar.
Dovon davlatining axolisi dexkonchilik bilan shugullangan. Kadimshunoslarning tadkiklari natijasida Fargonada kup sonli uy-kurgonlar, kishlok va shaxar xarobalari topib tekshirilgan. Ular ayrim xosildor dexkonchilik tumanlarida joylashgan.
Kadimgi Fargona kishlok xujaligi, xunarmandchilik va binokorlik yuksak darajada rivojlangan ulka edi. Dovon dexkonlari arpa, sholi, bugdoy va beda etishtirish, bogdorchilik va uzum etishtirishda katga yutuklarga erishganlar.
Fargona uzining «samoviy» otlar zoti bilan mashxur bulgan. Xitoy imperatorining Dovonga bostirib kirishi sabablaridan birini yozma manba shunday ochib beradi: «Dovon davlatining Ershi shaxrida garoyib otlar mavjudligi xakida saroyga xabar keldi. Imperatorning «samoviy» otlarga ishtiyoki ortdi».
Dovon davlati Xitoy, Xindiston va boshka Shark mamlakatlari bilan bulgan xalkaro savdoda muxim urin tutgan.
Miloddan avvalgi IV-III-II asrlarda qadimgi Xorazm mustakil davlat bo’lib, Iskandar, Salavkiylar va Yunon-Baktriya davlatlari tarkibiga kirmagan. Bu xol Xorazmda uziga xos maxalliy davlatchilik tizimi rivojiga muxim omil bo’ldi.
Kollektiv xavfsizlik shartnomasi tashkiloti, KXShT (ruscha: Организация Договора о коллективной безопасности, ОДКБ), „Toshkent pakti“, „Toshkent shartnomasi“ ham deyiladi — Xalqaro va mintaqaviy xavfsizlik va osoyishtalikni, aʼzo mamlakatlar mustaqilligi, hududiy daxlsizligi va suverenitetini kollektiv himoya qilish uchun tuzilgan mintaqaviy xalqaro tashkilot.
2012-yil 28-iyun kuni Toshkent Oʻzbekistonning KXShTga aʼzoligi toʻxtatilganligi toʻgʻrisidagi bildirishnoma bilan nota yubordi (oʻsha yilning 19-dekabrida rasman toʻxtatilgan).
Kollektiv xavfsizlik shartnomasi tashkiloti, KXShT, „Toshkent pakti“, „Toshkent shartnomasi“ ham deyiladi — Xalqaro va mintaqaviy xavfsizlik va osoyishtalikni, aʼzo mamlakatlar mustaqilligi, hududiy daxlsizligi va suverenitetini kollektiv himoya qilish uchun tuzilgan mintaqaviy xalqaro tashkilot. Wikipedia
Asos solingan sanasi va joyi: 15-may, 1992
Bosh ofislari: Moskva, Rossiya
Asoschilari: Qozogʻiston, Rossiya, Armaniston, Belarusiya Qirgʻiziston, Tojikiston (O`zbekiston 2012 yilgacha azo bo`lgan). Tashkilot safini Ozarbayjon, Gruziya va O`zbekiston tark etgan.