Aniq va tabiiy fanlar

30-MAVZU: KOMPYUTERDA GEOMETRIK YASASHLAR

“TASDIQLAYMAN”
O`quv ishlari bo`yicha direktor o`rinbosari ______________ O`.Temirov
“_____” _________ 201___ yil



AMALIY DARS REJASI № 30
Mashg`ulot o`tkaziladigan joy: Kompyuter xonasi

Guruhlar	11	12	13	14	15	16	17	18	19
Dars o`tiladigan sana

1. O`quv fanining nomi: Informatika va axborot texnologiyalari
Mavzu nomi: Kompyuterda geometrik yasashlar
Darsning maqsadlari:
a) ta’limiy: O`quvchilarga Kompyuterda geometrik yasashlarni o`rgatish
b) tarbiyaviy: O`quvchilar bilimini oshirish
v) rivojlantiruvchi: O`quvchilar dunyoqarashini rivojlantirish
Darsdan kutilayotgan natijalar – mavzuni o`zlashtirgandan so`ng o`quvchilar quyidagi bilim va ko`nikmalarga ega bo`ladilar:

1. 
   Aylanani teng bo‘laklarga bo‘lish
   
2. 
   Yuzani bir xil shakllar bilan to‘ldirish
   
3. 
   Tutashmalar yasash
   

Ta’lim metodlari: “Pog`ona”
Baholash metodlari: “Pog`ona” natijasi, kompyuterda amaliy bajarish
Axborot manbalari va texnik vositalari: Kompyuter, proyektor, slaydlar
Dars turi: Amaliy
Darsga ajratilgan vaqt miqdori: 90 minut
Uyga vazifa: O`tilgan mavzuni o`qib kelish, kompyuterda amaliy bajarish
AMALIY DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI

T/r	Mashg`ulot bosqichlari	Ajratilgan vaqt	Mashg`ulot mazmuni	Ta’lim metodlari	Ta’lim vositalari
1.	Tashkiliy qism	10	Salomlashish, davomat		Jurnal, ruchka
2.	Kirish qismi (Motivatsiya)	15	Uyga vazifani tekshirish		Daftar, kompyuter
3.	Yangi mavzuning bayoni	20	Aylanani teng bo‘laklarga bo‘lish Yuzani bir xil shakllar bilan to‘ldirish Tutashmalar yasash	“Pog`ona”	Daftar, kompyuter, doska
4.	Mustahkamlash (Qo`llash)	35	Kompyuterda bajarish	Kompyu-terda amaliy bajarish	Daftar, kitob, kompyuter, doska
5.	Yakuniy qism	10	O`quvchilarni baholash, O`tilgan mavzuni o`qib kelish		Jurnal, ruchka

O`qituvchi:_______________________________________________ _______________
(F.I.Sh.) (Imzo)


30-MAVZU: KOMPYUTERDA GEOMETRIK YASASHLAR

“TASDIQLAYMAN”
O`quv ishlari bo`yicha direktor o`rinbosari ______________ O`.Temirov
“_____” _________ 201___ yil

AMALIY DARS REJASI № 30
Mashg`ulot o`tkaziladigan joy: Kompyuter xonasi

Guruhlar	11	12	13	14	15	16	17	18	19
Dars o`tiladigan sana

1. O`quv fanining nomi: Informatika va axborot texnologiyalari
Mavzu nomi: Kompyuterda geometrik yasashlar
Darsning maqsadlari:
a) ta’limiy: O`quvchilarga Kompyuterda geometrik yasashlarni o`rgatish
b) tarbiyaviy: O`quvchilar bilimini oshirish
v) rivojlantiruvchi: O`quvchilar dunyoqarashini rivojlantirish
Darsdan kutilayotgan natijalar – mavzuni o`zlashtirgandan so`ng o`quvchilar quyidagi bilim va ko`nikmalarga ega bo`ladilar:

1. 
   Aylanani teng bo‘laklarga bo‘lish
   
2. 
   Yuzani bir xil shakllar bilan to‘ldirish
   
3. 
   Tutashmalar yasash
   

Ta’lim metodlari: “Piramida”
Baholash metodlari: “Piramida” natijasi, kompyuterda amaliy bajarish
Axborot manbalari va texnik vositalari: Kompyuter, proyektor, slaydlar
Dars turi: Amaliy
Darsga ajratilgan vaqt miqdori: 90 minut
Uyga vazifa: O`tilgan mavzuni o`qib kelish, kompyuterda amaliy bajarish
AMALIY DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI

T/r	Mashg`ulot bosqichlari	Ajratilgan vaqt	Mashg`ulot mazmuni	Ta’lim metodlari	Ta’lim vositalari
1.	Tashkiliy qism	10	Salomlashish, davomat		Jurnal, ruchka
2.	Kirish qismi (Motivatsiya)	15	Uyga vazifani tekshirish		kitob, kompyuter
3.	Yangi mavzuning bayoni	20	Aylanani teng bo‘laklarga bo‘lish Yuzani bir xil shakllar bilan to‘ldirish Tutashmalar yasash	“Piramida”	Daftar, kitob, kompyuter, doska
4.	Mustahkamlash (Qo`llash)	35	Kompyuterda bajarish	Kompyu-terda amaliy bajarish	Daftar, kitob, kompyuter, doska
5.	Yakuniy qism	10	O`quvchilarni baholash, O`tilgan mavzuni o`qib kelish		Jurnal, ruchka

O`qituvchi:_______________________________________________ _______________
(F.I.Sh.) (Imzo)


30-MAVZU: KOMPYUTERDA GEOMETRIK YASASHLAR
Reja:

1. 
   Aylanani teng bo‘laklarga bo‘lish
   
2. 
   Yuzani bir xil shakllar bilan to‘ldirish
   
3. 
   Tutashmalar yasash
   

Tayanch so`z va iboralar: AutoCAD, model, chizma, aylana, bo`laklar, ko`pburchak, tutashma, radius, лист, chop etish, chiziq, chegara, muloqat oyna, qog‘oz, parametrlar, границы, экран, рамка, лист, масштаб, печати, просмотр, kesma, burchak, shtrix, chiziq yo‘g‘onligini, vektorli shriftlar, tekst, o‘lcham qo‘yish, chiziqli va parallel razmer, yoy uzunligi, radius, diametr, qo‘yim (допуск) o‘lchamlari
Aylanani teng bo‘laklarga bo‘lish
Quyida keltirilgan shakllarni yasash ketma-ketligini keltiramiz.


16-rasm

Bu shakllarni har bir foydalanuvchi o‘ziga ma’qul bo‘lgan usullardan foydalanib chizib olishi mumkin.16-rasmdagi shaklni chizish ketma-ketligi:

a) круг (aylana) chizish tugmasi bosilib ekranda sichqoncha bilan biror nuqta (aylana markazi)ga bosiladi.
b) Klaviaturadan aylananing radiusi kiritilib (masalan 50 raqami) Enter bosilgach ekranda aylana rasmi hosil bo‘ladi (17–rasm, a);
v
е)

d)

g)
) - mnogougolnik (ko‘pburchak) tugmasi tanlanadi va so‘rovga 3 raqami yozib Enter bosilgach, sichqoncha bilan aylanaga yaqinlashsak, uning markazini bildiruvchi + belgisi paydo bo‘ladi (17–rasm, b). Shu belgiga yaqinlashganda Центр yozuvi chiqqach (17–rasm, v) sichqonchaning chap tugmasi bosiladi;



v)

b)

а)

17-rasm
g) Sichqonchaning o‘ng tugmasi bosilib chaquruv menyusidan Вписанный (ichki chizilgan) bandi tanlanadi;
d) Sichqoncha bilan aylananing yuqori qismi (квадрант) ko‘rsatiladi (17–rasm, g);
g) Shtrixlash uchun tugma bosiladi. Chiqqan muloqat oynasining Образец bo‘limidan ANSI37 tanlanib, Enter bosiladi va aylana bilan uchburchak oralig‘idagi maydonlar ketma-ket ko‘rsa­tiladi. Ikki marta Enter bosilib ish tugatiladi (17–rasm, d).
Bu chizmani boshqa usul bilan ham qurish mumkin (18-rasm).
a) Aylana chizilgach, Рисования menyusining Точка bandidagi Поделить buyrug‘i tanlanadi. Sichqancha bilan aylana chertilgach bo‘laklash soni 3 raqami yozilib, Enter bosiladi. Bu bilan aylananing uch yeriga nuqta belgisi qo‘yiladi.
b) Формат menyusining Отражения точек bandidan nuqta uchun biror ko‘rinish tanlanadi. Qo‘yilgan nuqtalar ekranda ko‘rinish tanlangan ko‘rinishni oladi.
v) tugmasi tanlanib, aylana ustidagi nuqtalarni ketma-ket chertish bilan uchta kesma chiziladi.

18-rasm
g) Chizmaning barchasi belgilanib povernut (burash) tugmasi bosiladi va aylana markaziga sichqonchaning chap tugmasini chertib, -30 raqami yozib Enter bosiladi. Bu bilan chizma soat strelgasi bo‘yicha 30⁰ ga buriladi.
Topshiriq. Yuqorida keltirilgan usullardan foyda­lanib quyida keltirilgan shakllarni mustaqil chizib oling (19-rasm).

19-rasm
Yuzani bir xil shakllar bilan to‘ldirish
- массив buyrug‘i bilan belgilangan ob’yektlarning nusxalarini to‘rtburchak (Прямоугольный массив) yoki yoy bo‘yicha (Круговой массив) joylashtirib olsa bo‘ladi. Massiv buyru­g‘ining muloqat oynasi 20-21 rasmlarda keltirilgan.
To‘rtburchak massiv tanlangan bo‘lsa qatorlar va ustunlar soni, va ularning oraliq masofalari hamda to‘rtburchak to‘rning buralish burchagi qiymatlarini kiritish kerak (20-rasm). Массив oraliq masofalariga musbat qiymat kiritilsa asl nusxasiga nisbatan yuqoriga va o‘ngga qarab ko‘payadi, manfiy qiymat kiritib ko‘payish yo‘nalishini o‘zgartirish mumkin.
Aylana massivi tanlangan bo‘lsa quyidagi parametrlar: markaz atrofida ko‘payish uchun markaz koordinatasi, ko‘payish soni (massiv soni), to‘ldirilish burchagi (360 gradus tanlansa to‘la aylana bo‘yicha ko‘payadi), massiv elementining o‘z o‘qi atrofida buralishi kabilar kiritiladi (21-rasm).
Muloqat oynasida qiymatlar ma’lum bo‘lsa kiritiladi, nomalum bo‘lganda esa, tugmasi bosilib chizmaga qaytish va chizmada nishon bilan ko‘rsatiladi.
22-a,rasmda aylana bo‘yicha massivning ko‘payishi ko‘rsatil­gan, bunda massiv soni 60 ta, to‘lish burchagi 360 gradus va massiv elementi ko‘payish vaqtida buralishga ruxsat berilgan. 46-b,rasmda turtburchakli massiv ko‘rsatilgan, bunda massiv soni qator bo‘yicha 3 ta va ustun bo‘yicha 4 ta va buralish burchagi 0 qabul qilingan.



Qator soni

Ustun soni



buralish burchagi


ustunlar orasidagi masofa


qatorlar orasidagi masofa


masivni ko’rish uchun chizmaga qaytish


ob`yekt ko’rsatish uchun chizmaga qaytish tugmasi

20-rasm.

markaz koordinatasini chizmada ko’rsatish uchun tugma


aylanish markazining koordinatasi


to'ldirish burchagini ikki nuqta bilan chizmada ko’rsatish


element­ning bura­lish yoki buralmas­ligini tanlash


element­ning ko’payish soni


to’lish burchagi


ob`yekt ko’rsatish uchun chizmaga qaytish tugmasi

21-rasm

ustunlar oralig’i


б)

а)



Massiv elementi


Massiv elementi


qatotlar oralig’i






Markaziy nuqta


ko’paygan elementlar

22-rasm

Misol tariqasida 23,a-rasmda ko‘rsatilgan chizmani chizish ketma-ketligini keltiramiz. Avval radiusi 26, 25, 5 va 3 ga teng bo‘lgan aylanalar chizib olinadi. So‘ngra radiusi 3 ga teng bo‘lgan aylana katta aylana markaziga nisbatan ko‘paytirish orqali teng taqsimlanib 8 ta aylana chizib olinadi. Bu ketma-ketlikni batafisilroq keltirib o‘tamiz.
1. - Круг (aylana) buyrug‘i tanlanib ekranning ixtiyoriy yeriga sichqonchani bosib aylana markazini ko‘rsatiladi va klaviaturadan aylana radiusi 26 raqami kiritilib Enter bosilagach, radiusi 26 ga teng bo‘lgan aylana chiziladi.
2. Radiusi 25 ga teng bo‘lgan aylanani chizish uchun aylana chizish buyrug‘i takror tanlanadi va sichqoncha bilan radiusi 26 ga teng bo‘lgan aylanaga yaqin boriladi. Shunda aylananing markazini ko‘rsatuvchi sariq marker paydo bo‘ladi (23,a-rasm). Bu markerga yaqinlashganda Центр yozuvi paydo bo‘lgach, sichqoncha chap tugmasi chertiladi va klaviaturadan aylana radiusi 25 raqami kiritiladi.
3. Xuddi shu usulda radiusi 5 ga teng aylana ham chiziladi.
4. Markazdan 20 birlik masofada bo‘lgan radiusi 3 ga teng bo‘lgan aylanani chizish uchun aylana buyrig‘i tanlanadi va sichqoncha bilan aylana markaziga yaqin boriladi. Nishon yonida Центр yozuvi paydo bo‘lgach, u yerda bir oz to‘xtab olamiz va chapga tomon yura boshlaymiz. Nishon yonida yurayotgan yo‘nalish bo‘yicha cheksiz nuqtali chiziq va yurilgan masofa ko‘rinadi (23,b-rasm). Shunda klaviaturadan 20 raqami kiritilib, Enter tugmasi bosiladi (bu bilan aylana markazi topiladi) va yana 3 raqami ya’ni aylana radiusi kiritilib Enter bosiladi.

v)

b)

а)




д)

г)



23-rasm

5. Radiusi 3 ga teng bo‘lgan aylanani katta aylana markazi atrofida 8 joyga teng tarqatib jaylashtirish kerak. Buning uchun Массив tugmasi bosiladi, chiqqan muloqat oynasida Круговой массив belgilanadi. Aylanish markazini ko‘rsatish uchun Центр bo‘limida tugmasi bosilib chizmaga qaytiladi va katta aylana markaziga yaqinlashib nishon bilan markazi ko‘rsatiladi. Ko‘rsatilgan markaz koordinatalarining qiymati X va Y bo‘yicha muloqat oynasida ko‘rinadi. Число элементов bo‘limiga 8 raqami va Угол заполнени bo‘limiga 360 raqami kiritiladi. OK tugmasi bosilgach massiv buyrug‘i o‘z ishini bajarib 23,g –rasmdagi chizma hosil bo‘ladi.

Topshiriq. Yuqorida olingan ko‘­nikmalardan foydala­nib 24-rasmda ko‘rsatilgan uy ras­midagi deraza rasmini hamda aylanalar rasmini massiv buyrug‘idan foydalanib mustaqil qurib ko‘ring.



b)

а)

24-rasm

Eslatma. chizmadagi pastgi chap de­raza chizilib belgi­lanadi va прямоуголь­ный массив танланади tanlanadi. Число рядов 2 число столбцов 5, между рядами 120, между столбцами 100 raqamlari kiritiladi. Aylanalar rasmini chizish uchun bitta aylana chiziladi, aylana belgilanib krugovoy massiv tanlanadi va ko‘payish markazi qilib aylana chakkasi (kvadrant) tanlanadi. Aylanalar soni 10 ta va aylanish burchagi 360⁰ kiritiladi.
Nazorat uchun savollar va topshiriqlar

1. 
   Aylanani teng bo‘laklarga bo‘lish uchun qanday amallar bajariladi?
   
2. 
   Shtrixlash uchun qanday tugma bosiladi?
   
3. 
   Yuzani bir xil shakllar bilan to‘ldirish qanday amalga oshiriladi?