|
PSIXOFIZIOLOGIYANING KELIB CHIQISHI BA TARIXI
Reja
Psixofiziologiyaning kelib chiqishi va tarixi.
Psixofiziologiyaning tasnifi, fanlar tizimida tutgan o`rni
Asosiy psixofizyologik muammo tushunchasi – ruh va miya o'rtasidagi munosabatlar
Nazariy psixofizyologiyaning asosiy yo'nalishlari
Psixofizyologiyaning amaliy sohalari
Psixofiziologiya – psixik va fiziologik jarayonlar о‘rtasidagi munosabatlarni о‘rganuvchi fan sohasi. Bu fanning asosiy vazifasi psixofizik masalalarni ilmiy hal qilishdan iborat. «Psixofiziologiya» atamasini 1830 yilda fransuz faylasufi N.Massias (1764-1848) qо‘llagan bо‘lsa-da, nemis psixologi V.Vundt psixofiziologiya asoschisi hisoblanadi. Sezgi a’zolari psixofiziologiyasi birmuncha keng o’rganilgan bo’lib bu borada tadqiqotlar ayni shu sohada ilmiy tekshirishning juda aniq usullari qо‘llanilganligi va kо‘pgina muhim psxofiziologik qonuniyatlar aniqlanganligini ko’rsatadi. Bu soha masalalarini psixologlar ham, fiziologlar ham, shuningdek, boshqa shularga yaqin fanlar vakillari о‘rganadilar. Psixofiziologiya va differensial psixologiya (psixologiya fanining odamlar oʻrtasidagi individual-psixologik tafovutlarni oʻrganuvchi sohasi. D. p. atamasini 1900 y. nemis psixologi V.Shtern fanga kiritgan. D. p. muayyan individlar bilan birga, turli ijtimoiy sinflarga, etnik, yosh va b. guruhlarga mansub shaxslar psixikasining namoyon boʻlishidagi tafovutlarni aniqlab beradi. D. p.da koʻpincha individning kuzatishi, test yoki oʻz-oʻzini kuzatish natijalarini tahlil etish yordamida aniqlangan shaxsiy va intellektual xususiyatlari qiyosiy tadqiq qilinadi.
D. p.ning muhim vazifalaridan biri individual-psixologik xususiyatlarning namoyon boʻlishi, diapazoni va xarakterini ochib, yoritib berishdan iborat. Individual-psixologik tafovutlarning yuzaga kelish shartlari va sabablarini tushunish uchun ularning neyrofiziologik omillarini, nerv sistemasining asosiy xususiyatlarini oʻrganish lozim.
Hoz. zamon D. p.sida rivojlangan matematik-statistik apparat, jumladan, korrelyasiya (oʻzaro bogʻliqlik), regressiv (orqaga qaytish), diskriminant (cheklash) va omilli tahlil usullari keng qoʻllaniladi. D. p. maʼlumotlari taʼlim-tarbiya amaliyotida, psixiatrik-psixoterapevtik taʼsir etishda, individning u yoki bu kasb-hunarga yaroqliligini aniqlashda, kasbga yoʻnaltirish va kasb tanlashda muhim ahamiyatga ega.) orasida differensial psixofiziologiya paydo bо‘ldi va jadal rivojlanib bormoqda.
Psixofiziologiya (psixologik fiziologiya) — psixologiya va fiziologiya birlashmasida paydo bo'lgan ilmiy qonuniyatlarni aqliy faoliyat va inson xatti- harakatining fiziologik asoslarini o’rganadi.
Psixofizyologiyaga eng yaqin bo'lgan fiziologik psixologiya XIX asrning oxirida eksperimental psixologiya bo'limi sifatida paydo bo'lgan fan. "Fiziologik psixologiya" atamasi Vilgem Vundt (1832-1920) tomonidan amaliyotga kiritildi.
Vundt inson ongini tushunishga, inson ongining tarkibiy qismlarini o'rganishga, shuningdek murakkab kimyoviy moddalarni o'rganishda uning tarkibiy elementlariga e’tibor qaratgan. Shunday qilib, Vundt fizika va kimyoga o'xshash ilm-fan psixologiyasini ifodalaydi, unda ongda alohida va identifikatsiyalanadigan (identifikatsiya lot. identificare — aynanlashtirmoq, tenglashtirmoq) qismlar to'plami mavjudligini aytib o’tadi. Vilgelm Vundt ko'pincha zamonaviy psixologiyaning otalaridan biri deb ataladi. Uning bir nechta asarlari, masalan, "Fiziologik psixologiya tamoyillari" psixologiya sohasidagi klassik va asosiy manbalardan biridir. Ammo, vaqt o'tishi bilan, psixologiya fanlari rivojlanishi Vundt natijalarining zamonaviy tadqiqotlarga ta'siri ko'plab mutaxassislar tomonidan qayta o’rganilmoqda.
Vundt ko'plab bilim sohalarida ishlagan, falsafa, psixologiya, fizika, fiziologiya bo'yicha ishlarni nashr etgan. Uzoq 65 yillik ilmiy merosining ahamiyati shundan iboratki, unda dastlabki psixofiziologik qonuniyatlar, psixofiziologik mexanizmlar o’rin olgan. Shubhasiz, Vundt fundamentalizmning (Fundamentalizm - keng maʼnoda — muayyan taʼlimot aqidalarining oʻzgarmasligini eʼlon qiladigan, eʼtiqodni aql dalillaridan ustun qoʻyadigan, ilohiy kitoblardagi vahiy qaysi maʼnoda bayon etilgan boʻlsa, shu maʼnoda qabul qilinishini talab etadigan, ayni vaqtda ularni majoziy maʼnoda talqin etishga har qanday urinishlarni rad etadigan, din asoslarini ogʻishmay bajarishni qattiq talab qiladigan ijtimoiy, mafkuraviy, diniy yoʻnalishlar. Tor maʼnoda — protestantizmdagi ortodoksal oqimlar. 1910-yillarda AQShning jan. shtatlarida paydo boʻlgan. Ular xristianlikning anʼanaviy aqidalariga, ayniqsa, Bibliyaning mutlaqo mukammalligiga ishonchni mustahkamlashni, uni soʻzma-soʻz sharhdashga qat’iy rioya qilishni talab qiladilar. 1919 yil Filadelfiyada Jahon xristian fundamentalistlari assotsiatsiyasiga asos solindi.) tarafdori bo’lib, atomizm (Atomizm (yunoncha atomon — boʻlinmas) — xamma narsalar mustaqil element atomlardan tuzilgan, barcha narsaning sodir boʻlishi bu elementlarning aralashishi, birlashishi va boʻlinishiga asoslanadi, deb hisoblaydigan taʼlimot. 19-asr oxirigacha atomizm materiya alohida boʻlinmas zarralar — atomlardan tashkil topgan deb uqtirib keldi. Hozirgi atomizm nuqtai nazaridan elektronlar — elektr „atomlari“, fotonlar — nur „atomlari“ va h. k.dir. Yanada kengroq maʼnoda atomizm obyektning diskret (dona-dona), jarayonning, xossaning uzlukliligini bildiradi. Bu taʼlimot materiyaning soʻnggi, oʻzgarmas mohiyati mavjudligini inkor etadi, uning miqdor va sifat jihatdan nihoyasizligiga asoslanadi.) nuqtai nazaridan tushunilgan tabiiy olamning izchil va yagona sur’atini qurish uchun astoydil ish olib borgan. Hozirgi vaqtda fiziologik psixologiya psixologik fanlarning bir bo'lagi sifatida tushuniladi, bu aqliy faoliyatning fiziologik mexanizmlarini quyidan yuqori darajalarigacha o'rganadi. Shunday qilib, psixofizyologiya va fiziologik psixologiyaning vazifalari deyarli bir xil va hozirgi vaqtda ular o'rtasidagi farqlar asosan terminologikdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
