Anguage and literature

Dilfuza ZARIPOVA,
Buxoro davlat tibbiyot instituti qoshidagi akademik 
litseyning ona tili va adabiyot fani o‘qituvchisi
TA`LIMIY-DIDAKTIK ASARLARNING QIYOSIY-TIPOLOGIK TAHLILI
Adabiy hodisalar-
ni to‘laligicha tipologik 
o‘rganish masalasi va 
adabiyot rivojlanishining 
qonuniyatlarini ochish 
V.Jirmunskiy, A.Skaf
-
timov, B.Putilov kabi 
olimlarning tadqiqot-
larida ilmiy-nazariy va 
amaliy jihatdan chuqur 
asoslab berildi. Aytish 
mumkinki, bu olim-
lar ada 
biy asarlarni ti-
pologik tahlil etishning 
haqiqiy asoschilaridir. 
Ularning qiyosiy o‘rga-
nish tamo 
yili adabiyot 
rivojla nishining qonuni-
yatlarini ochish masa-
lalari bilan chambarchas bog‘langan
.
Qiyosiy-tipologik tahlilning bir ko‘rinishi – spiral-
simon tipologik aloqalar u yoki bu adabiy hodisaning 
turli xalqlar adabiyotida yuzaga kelishi va rivojlanishini 
nazarda tutadi. Quyida biz o‘zbek adabiyotidagi ba’zi 
didaktik asarlarning qiyosiy tahliliga to‘xtalishni joiz deb 
bildik. Shuni aytish kerakki, nomlaridan hamma narsa 
ayondek tuyulgan bu asarlarda dur-u javohirlarga teng 
bo‘lgan so‘z sarchashmalarini topish mumkin.
“Qutadg‘u bilig”
– XI asr so‘z san’atining nodir na-
munasi bo‘lib, unda o‘z davrining ilg‘or ijtimoiy-siyosiy, 
ma’naviy-axloqiy masalalari badiiy talqin qilingan. Asar-
da turkiy xalqlar tarixi, madaniyati, ilm-fani, urf-odat va 
an’analari, turmush tarzi, qadriyatlari xususida batafsil 
ma’lumot berilgan. Asarning nomi “Baxt-saodatga yo‘ll-
ovchi bilim” degan ma’noni bildiradi. Asar qoraxoniy 
hukmdor Tabg‘ach Bug‘roxonga bag‘ishlangan bo‘lib, 
aruzning mutaqorib bahrida yozilgan. “Qutadg‘u bilig” 
73 bob, 6520 baytdan iborat.
Ahmad Yugnakiyning 
“Hibat ul-haqoyiq”
asari 
XII asrga oid bo‘lib, o‘zbek adabiyoti tarixida yana bir 
didaktik asarlardan biri hisoblanadi. Bu asarda adib 
ma’naviy-axloqiy qarashlarini bayon etib, didaktik ada-
biyotni boyitdi. Asarning nomi “Haqiqatlar sovg‘asi” de-
gan ma’noni bildiradi. Bu asar ham aruz vaznida yozil-
gan bo‘lib, 14 bob, 256 baytni tashkil etadi.
Kaykovusning