Anguage and literature

“Achchiq-chuchuk” usuli
Usuldan morfologiya bo‘limining “Sifat”, “Son”, “Ol-
mosh” mavzularini o‘qitishda foydalanish maqsadga 
muvofiq. Buning uchun o‘quvchilar o‘z partadoshiga 
nisbatan munosabatini 2 xil usulda, ya’ni salbiy (ach-
chiq) va ijobiy (shirin) mazmunda bildiradilar. Par-
tadoshlar daftar almashadilar, fikrlarni unga yozadilar. 
Muhimi, do‘stiga berilayotgan ta’rifda sifatga oid so‘zlar-
dan unum li foydalanish darkor. Quyidagi formula asosi-
da fikr bildiradilar: 
Do‘stim ..., seni hurmat qilaman,
 chunki
 sen ...
Do‘stim ..., seni hurmat qilaman,
 lekin
 sen ...
O‘quvchi 1-formulani to‘ldirish uchun partadoshidan 
faqat yaxshi xususiyatlarni qidirishga majbur bo‘ladi. 
Uni do‘st deb bilishi lozim va shunda mas’uliyat bilan 
partadoshiga ta’rif beradi.
O‘ylash va yozish uchun 1 daqiqa vaqt beriladi. Ma-
salan: 
Do‘stim
Salohiddin
, 
seni hurmat qilaman, chunki 
sen
chaqqon,­hazilkash,­kamtar­va­qiziquvchan­­o‘quv-
chisan. 
2-formula esa o‘quvchini astoydil o‘ylantiradi. U 
yomon xislatlar yozib qo‘yishga shoshilmaydi, lekin 
Do‘stim ..., seni hurmat qilaman,
degan so‘zlar uni 
asosliroq ta’rif yozishga undaydi. Do‘st sifatida achchiq, 
lekin kerakli so‘zlarni yozishni ma’qul ko‘radi. Masalan: 
Do‘stim Hilola, 
seni hurmat qilaman,
lekin sen
erkatoy, 
e’tiborsiz, maqtanchoq va uyquchi qizsan.
O‘quvchi daftardan o‘qib beradi (o‘qib bermaslikni 
lozim ko‘rsangiz ham bo‘ladi) va partadoshiga qaytara-
di. Bu usul o‘quvchilarning bir-biriga to‘g‘ri baho bera 
olish ko‘nikmasini, shuningdek, to‘g‘ri tanqid qilish va 
tanqidni to‘g‘ri qabul qilish malakasini oshiradi.

---

veb-sayt: www.tilvaadabiyot.uz
19
навбатчи
Ilg‘or pedagogik texnologiyalar
Inson ijtimoiy munosabatlar tizimining ko‘p qirra-
li, murakkab qismi bo‘lib, bir tomondan, ijtimoiy-tarixiy 
taraqqiyotning mahsuli bo‘lsa, ikkinchi tomondan, o‘zi 
ijtimoiy taraqqiyotni ta’minlaydi. Uzluksiz ta’lim jarayoni-
da darsni samarali tashkil etish ko‘p jihatdan uning turli 
o‘quv vositalari – 
tarqatmalar, axborot kommunikatsiya 
texnologiyasi, ko‘rgazmali materiallar
bilan boyitilganli-
giga bog‘liq. 
Uzluksiz ta’lim jarayonida o‘qituvchining ijodkorlik, 
kashfiyotchilik xususiyatlarini inobatga olish kutilgan 
natijani beradi. Bugun o‘qituvchining nafaqat kasbiy 
mahoratini tashqi omillar ta’sirida takomillashtirish, bal-
ki uning o‘zini rivojlantirish uchun sharoit va motivatsiya 
yaratish, ichki intilishlariga asoslanish muhim ahamiyat 
kasb etmoqda.
Har bir fanning asosiy xususiyati, mazmuniy tarkibi, 
amaliy, nazariy qismlarini inobatga olgan holda tarqat-
ma materiallar tayyorlash dars samaradorligining ka-
folati sanaladi. 
Tarqatma materiallar
individual yoki 
guruh uchun mo‘ljallanadi. Shunga ko‘ra ular guruh 
yoki o‘quv chilar soniga qarab taqsimlanadi. Kartochka 
(matn li) va perfokartochkalar (grafikli) mavzu maqsa
-
didan kelib chiqib puxta, mukammal ishlanishi lozim. 
Bunda quyidagilarga e’tibor berish kerak:
– muammolarning hal etilishi; 
– tadqiqotlar olib borish; 
– turli vaziyatlar va holatlarni tahlil qilish; 
– tajribalar o‘tkazish va mashqlar bajarish;
– yangiliklarni izlash va topishga yo‘naltirish.
Tarqatma material tayyorlashda, shuningdek: 
– dars maqsadini belgilash; 
– dars taqdimotining ajralmas qismi ekanligini ino-
batga olish;
– amaliy jihatdan o‘quvchi uchun foydaliligini ta’min-
lash; 
– diqqatni asosiy mavzuga yo‘naltirish ham muhim 
ahamiyat kasb etadi.
Tarqatma materialda:
– yorqin, jarangli nomdan foydalanish;
– ma’lumotni oqilona taqsimlash;
– grafikadan foydalanish;
– to‘liq gaplar o‘rniga tezislar yozish (bu nutqdagi 
takrordan xoli bolishga yordam beradi);
– ikki xil shriftdan: diqqatni jamlash uchun kursiv, qa-
lin shrift yoki ostiga chizish usulidan foydalanish (ucha-
lasini birgalikda qo‘llash tavsiya etilmaydi);
– muallifning ismi, familiyasi va sanani ko‘rsatish;
– vizual idrokni osonlashtirish va kerakli ma’lumotni 
tezroq topish uchun asosiy g‘oyalar va ma’lumotlarni 
modullarga ajratish;