Anguage and literature til va adabiyot

Aziza SAYDULLAYEVA,

Samarqand shahridagi 24-maktabning ona tili va 

adabiyot fani o‘qituvchisi 

ONA TILI DARSLARIDA BAYON YOZDIRISH VA UNI TAHLIL QILISH 

METODIKASI

e) tavsifda tilning ifoda vositalaridan maqsadga mu-

vofiq foydalanish darajasi;

f) imloviy savodxonlik sifati.

Ko‘rinadiki, DTS talablariga ko‘ra o‘quvchilarda fikrni 

yozma shaklda bayon etish malakasini hosil qilish ona 

tili ta’limining asosiy maqsadlaridan biri hisoblanadi. 

Ma’lumki, bayon yozish malakasi boshlang‘ich sinf-

dan shakllantirib boriladi. Yuqori sinflarda bu ko‘nikma 

va malaka takomillashtiriladi.

Bayon yozma ishlarning asosiy turlaridan biri bo‘lib, 

o‘quvchining matn mazmunini o‘z so‘zi bilan yozma ra-

vishda qayta bayon etishidan iborat ijodiy ishidir.

Bayon ikki turga bo‘linadi: tekshiruv bayoni va ijodiy 

bayon.

Tekshiruv bayoni ona tili izchil kurslarining ma’lum 

bo‘limlari o‘tib bo‘lingandan keyin o‘quvchilarning 

o‘zlashtirgan lisoniy bilim, malaka va ko‘nikmalari-

ni aniqlash maqsadida o‘tkaziladi. Bunday bayonda 

o‘quv chi matn mazmunini yozma ravishda qayta bayon 

---

veb-sayt: www.tilvaadabiyot.uz

17

2020-yil 1-son

Metodik tavsiya

etadi. Bayonning bu turida o‘quvchining ona tili darsida 

o‘rgangan bilimlarini amalda qo‘llay olish malakasi tek-

shiriladi.

Ijodiy bayon tanlangan matn mazmuniga o‘quvchi-

ning ijodiy yondashishi jihatidan tekshiruv bayonidan 

farq qiladi. Bunda o‘quvchi matnga tasvir unsurlarini 

qo‘shib, o‘qituvchi boshlab bergan hikoyani davom et-

tirgan holda bayon yozadi.

Ijodiy bayonning quyidagi turlari bor: 

1) shaxsini o‘zgartirib yozish;

2) tasvir unsurlarini kiritib yozish;

3) boshlab berish yo‘li bilan yozish; 

Bunday ish turi o‘quvchilarni insho yozishga tayyor-

laydi, matnlarga ijodiy munosabatni rivojlantiradi.

Bayon yozish jarayonida o‘quvchilar asarning 

mavzusi, mazmuni hamda asosiy g‘oyasini chuqur 

tushunib oladilar. Bu esa nutqiy malakani takomillash-

tirishga yordam beradi. Ular grammatika va imlo yuzasi-

dan olgan bilimlarini amaliyotga tatbiq etadilar, ularning 

nutqida yangi-yangi so‘z va iboralar paydo bo‘ladi, ma-

terialni mustaqil va izchil bayon etish qobiliyatiga ega 

bo‘ladilar. Shu jihatdan bayon o‘quvchilarda yozma 

nutq malakasini hosil qilishda muhim o‘rin tutadi.

1

 

Yuqorida qayd etilganidek, amaldagi DTSning bosh 

maqsadiga ko‘ra o‘quvchilarni ijodiylik, mustaqil fikrlash-

ga o‘rgatishda bayonning o‘rni beqiyos. O‘quvchi ba-

yoni mazmun izchilligi va lisoniy qurilishi jihatidan talab 

darajasida bo‘lishi bilan birga savodli yozilishi kerak. 

Bayon, albatta, reja bilan yozilishi zarur. Aniq tuzilgan 

reja bayonning izchil, mantiqiy bo‘lishini ta’minlaydi. 

Bayon rejasi 3 va undan ortiq qismdan iborat bo‘lishi 

maqsadga  muvofiq.  Rejani  ko‘paytirishdan  ba’zan 

o‘quvchilar cho‘chiydilar. Aslida, bayon rejasi qancha 

ko‘p tuzilsa, o‘quvchi mavzuni shuncha kengroq ochib 

berish imkoniyatiga ega bo‘ladi. 

Bayon yozish uchun 3 dars soati ajratiladi.