|
Usmonjon QOSIMOV,
Jizzax davlat pedagogika instituti dotsenti
TARIXIY HAQIQAT VA BADIIY TALQIN
gining rad etib bo‘lmas dalilidir. Nihoyat, Otabekning
yolg‘iz farzandi Yodgorbek qismati va undan qolgan ikki
o‘g‘ilning bittasi bu kunda (sovet davrida) Marg‘ilonning
mas’ul ishchilaridan bo‘lib, “Ikkinchisi Farg‘ona bos-
machilari orasida ekan”ligi haqidagi muxtasar bayon
ham o‘quvchini chuqur o‘yga toldiradi. Balki bu o‘lka-
mizda Oktabr inqilobidan keyin ham davom etgan talo-
to‘plar, bosqinchilik va zo‘ravonlik siyosatiga qarshi
xalq qalbida uyg‘ongan haqli norozilik va mungli dardga
ishora ekanligini sezgir o‘quvchi qalban his etadi.
Chorizm istilosidan keyin barcha mehnatkash xalq
rus general-gubernatori, shahar hokimi va to‘ralarga
qullarcha itoat etib, o‘z yurtida begonalardek yasha-
ganligi va aks holda turli jazolarga duchor qilinganligi
Abdulla Qahhor asarlarida ham haqqoniy aks ettiril-
gan. Jumladan, yozuvchining hanuzgacha adabiyot-
shunoslarimiz diqqat-e’tiboridan chetda qolib kelgan
“Tomoshabog‘” hikoyasi ana shu achchiq haqiqatni mo-
hirona tasvirlagani bilan alohida ajralib turadi. 1935-yil-
da yozilgan bu hikoyaga quyidagi mashhur satrlar epi-
graf qilib olingan:
Ey bus-butun ayolati vayron o‘lon Vatan,
Har go‘shasi zamonada zindon o‘lon Vatan.
Bu dardli satrlar hikoyada tasvirlangan voqea
zamiridagi katta fojianing mohiyatini ochishga yordam
beradi. Asarda hikoya qilinishicha, qadoqchi Hamroqul
cholning tobi qochib, uyiga borishga ham majoli kel-
may qoladi. Shunda usta Kulol degan keksa bir tanishi
ko‘rib qolib, uni o‘zi qorovullik qiladigan “Romanovskiy”
bog‘iga olib kiradi. Qayrag‘och soyasiga o‘tqazib, unga
suv keltiradi. Hamroqul suvni ichib, biroz o‘ziga keladi.
(Darvoqe, Toshkentning qoq markazida ilgarigi Inqilob
xiyoboni yonidagi ko‘chalardan biri yaqingacha ham
Romanovskiy deb atalar edi. Mustaqilligimizdan so‘ng
bu nomlar o‘zgartirildi va endilikda Amir Temur haykali
o‘rnatilib, temuriylar tarixi muzeyi barpo etildi).
Shu payt qayerdandir kelib qolgan ofitser bu ikki
mo‘ysafidni tepib, kaltaklay ketadi. Bu ham yetma-
ganday, mirshabni chaqiradi. Ikki mirshab Usta kulol
bilan Hamroqul cholni butxonaning narigi tomonida-
gi mirshabxonaga qamab qo‘yadi. Kutilmagan bu vo-
qeaning tafsilotini hech kim aniq bilmaydi. Nihoyat, bir
haftadan so‘ng “Turkiston o‘lkasi” gazetasida bu ikki
bechora cholning “gunohi” ma’lum qilinadi: “O‘tgan
23-sentabrda mazkur shaharda Russiya dahasidagi
veb-sayt: www.tilvaadabiyot.uz
31
2020-yil 1-son
Tahlil
Romanovskiy bog‘ida ham shu qabilda beadablik sodir
bo‘lgan. Chunonchi, sartiyalardan biri o‘zlariga sohiblik
qilib turgan Rusiya to‘ralarining istirohatgohlariga kir-
gan, ya’ni nihoyatda beadablik qilgan”.
2
Hikoyani o‘qib chiqqan har bir esli-hushli odam
hayratga tushadi: keksa, betob bir chol o‘z shahridagi
bog‘ga kirib ozgina salqinlasa, bir qultum suv ichsa –
buning nimasi “nihoyatda beadablik” ekan? Kishi o‘z
yurtida begona bo‘lib, o‘z shahrining tomoshabog‘iga
kirolmasa, bundan ortiq nohaqlik, bundan og‘irroq fojea
bo‘larmikan?
Hikoyada ofitser bilan mirshablar ham odam-ku,
zora rahmi kelib qo‘yvorishsa, degan umidda ular-
ga yalinib, ergashib borayotgan kampiriga Usta kulol
shunday deydi: “Yig‘lama! Men bir turmadan ikkinchi
turmaga o‘tayotibman, nega yig‘laysan?”. Jabrdiyda
1
Abdulla Qodiriy. G‘irvonlik Mallavoy. – Toshkent,
1987. 357-bet.
2
Аbdulla Qahhor. Asarlar.1-t. – Toshkent,1967. 68-bet.
cholning bu so‘zlari Rossiya imperiyasining arzandalari
bo‘lmish rus harbiylarining o‘lkamizda o‘rnatgan g‘orat-
kor va zo‘ravonlik siyosatiga berilgan odilona ta’rif, xalq
dilidagi adolatli hukm edi. Rossiya tarkibidagi Turkiston
ham mashhur rus adibi Gersen iborasi bilan aytganda,
“xalqlar turmasiga aylangandi”. Dilni ezuvchi bu lavha
“madaniy” istilochilarning o‘lkamizdagi yurgizgan hukm-
ronlik siyosatidan, xalqqa o‘tkazgan zulmi va zug‘umi-
dan bir nishona.
Qodiriy va Cho‘lpon, Qahhor va Tog‘ay Murod kabi
millatparvar adiblarimiz ijodi xalqimiz boshidan kechir-
gan fojialarni unutmaslikka, milliy uyg‘onish va tikla-
nishdan milliy taraqqiyot sari yuksalib borayotgan bu-
gungi O‘zbekistonimizni va uning mustaqilligini buyuk
ajdodlarimizday qadrlashga va unga sadoqat bilan xiz-
mat qilishga
undaydi.
Insoniyat ilm-u ma’rifat yog‘dusida shariflik matlabi-
ga noil bo‘ladi. Bu xayrli xizmat ustoz zimmasiga buyuk
mas’uliyatni yuklaydi.
Yillar mobaynida ta’lim, tarbiya o‘rgatgan insonning
halol, mashaqqatli mehnatini qadrlagan ilm-u tolib uni
umri davomida unutmaydi. Ezgu maqsad yo‘lida zah-
mat, riyozat chekkan ziyolilar doim jamiyat taraqqiy-
otiga munosib hissa qo‘shganlar. Badiiy adabiyotda,
jumladan, qissalarda o‘qituvchi, ustoz obrazi muayyan
vazifani bajaradi. Ularning maslagi, tajribasi, sof vijdoni
adiblar tomonidan teran yoritilgan.
Chingiz Aytmatovning “Birinchi muallim” hamda
Luqmon Bo‘rixonning “Sirli muallim” qissalari mohiya-
tiga nigoh tashlansa, mushtarak jihatlar ayonlashadi.
Ch.Aytmatovning “Birinchi muallim” qissasida Duyshen
ismli yigit ovuldagi bolalarga sidqidildan tahsil beradi.
Ilm-u ma’rifatdan mosuvo ota-onalarni to‘g‘ri tashviq
etadi, maktab binosini yolg‘iz tiklaydi, Qish qahratoni-
da suv kechib bolalarni yo‘lning quruq yeriga o‘tkazishi,
sovuq sinfxonani isitib, darslarni astoydil o‘tishi, o‘quv-
chilar irodasini mustahkamlashga erishishi obrazning
Do'stlaringiz bilan baham: | 
