Anguage and literature til va adabiyot

Dilfuza ZARIPOVA,

Alisher Navoiy nomidagi 

Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti 

 universiteti mustaqil izlanuvchisi 

 “HAR SO‘ZNI ANDISHA BILA BOSHLAG‘IL…”

quyida “Hibbat ul-haqoyiq” asaridagi til odobi haqidagi 

qarashlarni g‘oyaviy va badiiy tahlil qilamiz:

Tiling bekta tutgil, tishing sinmasin,

Qoli chiqsa bekta tishingni siyur. 

Tilingni tiyib yur, tishing sinmasin,

Tilingni tiymasang, tishing sindirar. 

Bu yerda tanosib san’ati qo‘llangan (til, tish), radd ul 

hashv ulal hashv – tish.

Sonip so‘zlagan er so‘zi sog‘i,

O‘kush yangshag‘on

 til ay olmas yog‘i.

O‘ylab so‘zlaganning so‘zi haqiqat,

Yomon til o‘zingga dushman beshafqat. 

Bu yerda o‘rinsiz ko‘p vaysagan til yovga o‘xshatiladi 

– tashbeh san’ati qo‘llangan.

O‘kush so‘zlaganda o‘kungan telim,

Tilin beklaganda o‘kungan qani. 

Tiliga erk berish keltirar o‘kinch,

Tilini tiyganning xotirjam dili.

Bu yerda takrir san’ati qo‘llangan (o‘kush).

Shu davrning ajoyib fors adabiyoti namunalaridan 

biri “Qobusnoma”dir. Bu asar nasihatnoma tarzida 

yozilgan bo‘lib, otaning o‘g‘liga qilgan pand-nasihatidan 

iboratdir. Ma’lumki, “Qobusnoma” 44 bobdan iborat 

bo‘lib, adibning til odobi haqidagi qarashlari asarning 

“Suxandonlik bila baland martabali bo‘lmoq zikrida” deb 

nomlangan yettinchi bobi va “Anushirvon pandlarini yod 

olmoq zikrida” deb nomlangan sakkizinchi bobida tavsif 

etilgan.

Asarda til haqida jumlada shunday deyiladi:

 “…..so‘z ham to‘rt navdur: biri,