Angliyada sanoat to‘ntarilishining yakunlanishi. Reja

Sanoat toʻntarishi, sanoat inqilobi — qoʻl mehnatiga asoslangan manufaktura sanoatidan mashinalashgan yirik industriya (fka, zd)ga oʻtish jarayonini ifodalovchi iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy oʻzgarishlar tizimi. Bu tushuncha 19-asrning 2-yarmida Arnold Toynbi tomonidan kiritilgan. St.j ishlab chiqarish mashinalarining ixtiro qilinishi va qoʻllanilishi bilan boshlandi, mashinalarni mashina tomonidan i.ch., yaʼni mashina sanoati (ogʻir sanoat) paydo boʻlishi bilan yakunlandi. St. faqat texnikaviy emas, balki ijtimoiyiktisodiy burilishdir, chunki u kapitalistik munosabatlarning toʻla shakllanishiga olib keldi. Manufaktura mashina industriyasining paydo boʻlishi uchun shartsharoit yaratib berdi. St. qator mamlakatlarda kapitalizmning sanoatdagi maʼlum rivojlanish bosqichini ifodalovchi umumtarixiy hodisa hisoblanadi, ammo manufakturadan yirik mashina industriyasiga oʻtish shartsharoitlarining yetilishi jahon mamlakatlarida nihoyatda notekis kechgan.
St. 18-asrning 60yillaridan dastlab Buyuk Britaniyada boshlandi. Bu mamlakatda 17-asrda yuz bergan burjua inkilobi yangi jamiyat rivoji uchun keng yoʻl ochdi. Angliyaning keng mustamlakachilik tizimi ham Sanoat toʻntarishiga katta taʼsir koʻrsatdi, mustamlaka boyliklari sanoatga qoʻyildi. St. barcha mamlakatlarda yengil sanoatda boshlanib, ogʻir sanoatning shakllanishi bilan yakunlangan. Angliyada ham dastlab yigiruv, keyinroq toʻquv mashinasi ixtiro kilindi va ipgazlama korxonalarida qoʻllanildi va sanoat rivojida mashinalar davrini boshlab berdi. Mashinalar soni oʻsishi metallga boʻlgan talabni keskin oshirdi. Metallurgiyada yangi usulda choʻyan va poʻlat olish rivojlandi (domna pechlari). Mashinalarning katta ish tezligi yangi energiya manbaini talab etdi (avvalgi energiya qoʻl, oyoq kuchi, oqar suvlar). 1780— 1820-yillarda toʻqimachilik sanoati hajmi 16 martadan ortiq oʻsdi. Toʻkimachilik sanoatida boshlangan bu oʻzgarishlar jun, kanop, ipak sanoatiga ham oʻtdi. Bugʻ mashinasining ixtiro qilinishi sanoat energetikasida burilish nuqtasi boʻldi. Sanoat rivoji, bozor aloqalarining yanada kengayishi transport vositalarini takomillashtirishni talab etdi. 19-asrning birinchi choragida (1811) bugʻ dvigateliga asoslangan eng arzon va qulay paroxod transporti ishga tushdi, 1814-yil J. Stefenson parovozni ixtiro qildi. 1825-yildan temir yoʻllar ishlay boshladi.
19asrning 20—30 yillarida mashina industriyasi manufaktura va hunarmandchilik ustidan toʻla gʻalabaga erishdi. Angliya yirik industrial mamlakatga, yaʼni "dunyo ustaxonasi"ga aylandi. Angliyada boshlangan St. keyinchalik baynalmilal tuye oldi. Bu jarayon Angliyadan keyin Fransiyada (Buyuk fransuz inqilobidan soʻng) boshlandi, ikkala davlat jahonda yetakchi oʻrinni egalladi. 19-asrning 60y.larida Italiya, Germaniya, AQSH, Rossiya va Yaponiyada ham yirik sanoatning rivojlanishi tezlashdi. 19-asr oxirida AQSH va Germaniya jahonda yetakchi oʻrinni egalladi.
Sanoat sohasida i.ch. mashinalar tizimiga koʻchganidan keyin yetakchi mamlakatlarda qishloq xoʻjaligi ham toʻla mexanizatsiyalashtirildi. St. koʻpgina (ayniqsa, mustamlaka) mamlakatlarda ancha keyin roʻy berdi. St. obʼyektiv, koʻp jihatdan stixiyali rivojlanish oqibati boʻlib, birinchidan, iqtisodiyotning keskin oʻsishiga olib keldi, yirik sanoat yetakchi oʻrniga chikdi, ikkinchidan, yirik sinfiy va ijtimoiy oʻzgarishlarga sabab boʻldi. Feodal va yarim feodal munosabatlar yemirildi, kapitalizm tizimi uzilkesil karor topdi.
ʼʼSanoat to'ntarishi, ᴛ.ᴇ. ishlab chiqarishning instrumental bosqichidan mashina bosqichiga o'tish (jahon iqtisodiyoti markazlarida - 18-asr oxiri - 20-asr o'rtalari), ifodalaydi V.A. Milyantsev, G'arb davlatlarining nisbatan tez, uzoq muddatli, nisbatan barqaror va o'zini o'zi ushlab turadigan iqtisodiy o'sish yo'liga kirishga qaratilgan uchinchi, aftidan muvaffaqiyatli urinishi. (Birinchi urinish XI-XIII asrlarda, ikkinchisi XV-XVI asrlarning oxirida bo'lgan; ularning har biri chuqur Maltuziya inqirozi bilan tugagan).
Dastlabki ikki holatda bo'lgani kabi, iqtisodiy tiklanish ham iqlim isishi sababli (G'arbiy va Shimoliy-G'arbiy Evropada taxminan 1700 yildan boshlab) tadqiqotlar ko'rsatganidek, qisman kuzatildi. Bu qishloq xo'jaligi mahsulotlarini ko'payishiga olib keldi, bu esa o'z navbatida aholi sonining ko'payishiga, talabning oshishiga, texnologik taraqqiyotga va investitsiyalar darajasining oshishiga yordam beradigan umumiy ijobiy psixologik muhitni yaratishga olib keldi, chunki bu biznes xavfini kamaytirdi.
O'tgan asrlardan farqli o'laroq, 18-asrning o'rtalari va 19-asrning boshlarida. G'arbiy Evropaning bir qator mintaqalarida uzoq davom etgan evolyutsion protoindustrial rivojlanish natijasida umuman iqtisodiy, ijtimoiy-institutsional, ilmiy va madaniy salohiyat to'planib, o'ziga xos mexanizmni ishga tushirish uchun zarur bo'lgan va, ehtimol, etarli bo'lgan muhim massa to'plandi. - o'sishni ta'minlash. Sanoat inqilobiga nafaqat aholi sonining ko'payishi va talabning oshishi, balki Evropa davlatlarining gullab-yashnashiga hissa qo'shgan katta savdogarlar sinfining faoliyati ham yordam berdi (R. Lerner, S. Micham, E. Bern).
Sanoat inqilobi jarayonida ishlab chiqarishdan mashinasozlik sanoatiga o'tish yuz berdi va bu jarayon bir necha bosqichlardan iborat bo'ldi. Rossiya tarixida qabul qilingan tasniflash texnikasiga ko'ra (u A.A.Zvorykin va S.V. Shuxardin asarlarida tasvirlangan) sanoat inqilobi uch bosqichdan o'tdi.
Sanoat inqilobining birinchi bosqichi to'qimachilik sanoatida ishlaydigan mashinalarning paydo bo'lishi bilan bog'liq edi. Ishlaydigan mashinalarni ixtiro qilish va tarqatish ishlab chiqarishni kengaytirish va uni texnik jihatdan takomillashtirish uchun cheksiz imkoniyatlar yaratdi. ʼʼXVIII asrdagi sanoat inqilobi, deb yozgan Karl Marks, aynan mashinalarning shu qismidan ishchi mashinadan kelib chiqadi. Va endi, har safar qo'l san'atlari yoki fabrikalar mashinaga aylantirilganda, boshlang'ich nuqtasi ishlaydigan mashinadirʼʼ.
Sanoat inqilobining ikkinchi bosqichi universal issiqlik dvigatelining ixtiro qilinishi bilan boshlandi. bug 'dvigateli. Ikkinchisi keng miqyosli sanoatning dvigateliga aylandi, chunki u nafaqat rivojlanayotgan zavod tizimining ehtiyojlarini qondiribgina qolmay, balki o'zi ishlab chiqarishning barcha tarmoqlarida va avvalambor mashinasozlikda ishchi mashinalarni joriy etish uchun kuchli turtki bo'lib xizmat qildi.
Sanoat inqilobining uchinchi bosqichi mashinasozlikda ishlaydigan mashinalarni yaratish bilan, ya'ni kaliper yoki asbob ushlagichining ixtirosi bilan bog'liq edi. Kuchli energiya bazasi bilan jihozlangan va ishlaydigan mashinalar bilan jihozlangan mashinasozlik turli xil mashinalarning uzluksiz seriyali ishlab chiqarilishini yo'lga qo'yishga va ularni ishlab chiqarishning barcha tarmoqlariga etkazib berishga imkon berdi. Mashinalar mashinalar tomonidan ishlab chiqarila boshlagandagina, yirik sanoat, Karl Marksning so'zlari bilan aytganda, "buning uchun etarli texnik bazani yaratdi va oyoqqa turdi". Ishlab chiqarishda mashinalardan foydalanish ko'plab sanoat korxonalarining paydo bo'lishiga, sanoat markazlarining shakllanishiga va ularda aholining to'planishiga olib keldi. Sanoat inqilobi davri, shuning uchun zavod ishlab chiqarishining paydo bo'lishi va rivojlanish davri. Bir qator holatlar tufayli barcha G'arb davlatlari "sanoat yutug'i" ga bir xil darajada tayyor emas edilar. Tarixiy jihatdan shunday bo'ldiki, Angliya sanoat inqilobining vataniga aylandi, garchi Gollandiyada burjua hokimiyat tepasida bo'lgan va rivojlangan qishloq xo'jaligi, turli xil ishlab chiqarishlar, ulkan dengiz floti, keng kanallar tarmog'i bo'lgan muhim ²shartlar mavjud edi. energetika bazasi (ko'plab tegirmonlar, torf), ta'sirchan moliyaviy sektor yuqori daraja shaharsozlik va aholini tarbiyalash.
Uning "Ikkinchi ming yillikdagi Sharq va G'arb: iqtisodiyot, tarix va zamonaviylik" kitobida V.A. Milyantsev ko'plab tadqiqotchilarning ishlarini umumlashtirish asosida Angliyaning ko'tarilishining quyidagi sabablarini aniqlaydi, bu keyinchalik (XIX asr) unga "dunyo ustaxonasi" ga aylanishiga imkon berdi. Birinchidan, Norman istilosi davridan boshlab, Angliya institutsional etuklik darajasi (feodal parchalanish darajasi, milliy davlatni barvaqt yaratish) bo'yicha boshqa bir qator G'arbiy Evropa jamiyatlaridan oldinda edi. XVI - XVIII asrlarda. mamlakat asta-sekin o'z-o'zini tashkil etishning navbatdagi bosqichiga o'tdi, uning eng muhim printsipi endi o'rta asr qoidalari emas, balki barcha keyingi oqibatlarga olib keladigan raqobat qonunlari edi.
Ikkinchidan, ingliz davlati nafaqat "tungi qo'riqchi" bo'lgan, chunki u ba'zan mashhur darsliklarda tasvirlangan; u barqaror va moslashuvchan institutlarni yaratishda, Rim qonunchiligiga asoslangan aniq qonunlarni o'rnatish va amalga oshirishda, infratuzilmaning turli elementlarini (transport, aloqa va boshqalar) shakllantirishda, tariflar tizimini takomillashtirishda juda muhim rol o'ynadi. . Buyuk Britaniya davlati birlamchi sanoatlashtirish tugaguniga qadar (XIX asrning 30-40 yillari) qattiq protektsionizm siyosatini olib bordi: eksportni rag'batlantirdi va tayyor mahsulotlarni olib kirishni chekladi, taqiqlangan eksport eng yangi texnologiyalar, ish haqi, narxlar va mehnat sharoitlari darajasini tartibga solgan. Sanoat inqilobida nafaqat savdogarlar va hunarmandlar, balki V. Rostovning obrazli ifodasidan foydalangan holda "savdogarlar va hunarmandlarning imkoniyatlarini ilgari surgan" byurokratlar, harbiylar va siyosatchilar ham muhim rol o'ynadilar.
Uchinchidan, Buyuk Britaniya davlatining hiyla-nayrang tabiati qirollik hududida harbiy, noishlab chiqarish xarajatlari va vayronagarchilik ko'lamini cheklashga hissa qo'shdi, shuningdek dunyoga ochiqlikni, tashqi aloqalarni va dengizchilikni rivojlantirishni, .ᴇ . XVI XVIII asrlardagi qator urushlar natijasida Angliya qat'iy o'zlashtirgan eng samarali aloqa.
To'rtinchidan, qit'a kuchlarining tegishli "yordami" haqida unutmaslik kerak - aksariyati o'zlarining konformistlari bo'lmagan Gollandiya, Frantsiya, Germaniya va Italiyadan kapital, texnologiyalar, malakali mutaxassislar va tadbirkorlar transferi to'g'risida. vatan (masalan, gugenotlarga). Immigrantlar va ingliz nokonformistlari orasida bunga katta hissa qo'shgan ko'plab iste'dodli hunarmandlar bo'lgan milliy fond ixtirolar.
Angliyada sanoat inqilobi asosan "ta'minot tomonida" ishlaydigan ushbu sabablarga qo'shimcha ravishda hosildorlikning oshishi bilan ham bog'liq edi Qishloq xo'jaligi agrar inqilob jarayonida demografik yuksalish va urbanizatsiya darajasining oshishi, savdo inqilobi, texnik ixtirolar va h.k.larni qisqacha ko'rib chiqamiz.
Avvalo, ko'rsatilgandek fundamental tadqiqotlar F. Braudel aterialModdiy tsivilizatsiya, iqtisodiyot va kapitalizm, XV-XVIII asrlar ʼʼ, Angliyada sanoat inqilobining genezisi XVII asr boshlarisiz imkonsiz bo'lar edi. agrar inqilob. Ma'lum bo'lishicha, sanoat inqilobidan oldin ingliz qishloq xo'jaligining yutuqlari, shubhasiz yutuqlari mashinalardan yoki ajoyib ekinlardan foydalanishdan emas, balki tuproqdan foydalanishning yangi shakllaridan, takroriy shudgorlashdan, almashlab ekishdan kelib chiqqan, bu ikkalasiga ham yo'naltirilgan. erni yo'q qilish va chorvachilikni yaxshilash - foydali o'g'it manbai va shuning uchun tuproqni yo'q bo'lishiga yo'l qo'ymaslik vositasi; hosildorlikni oshiradigan ixtisoslashgan qishloq xo'jaligidan qo'ylar va qoramollar urug'lari va nasllarini ko'paytirishga qaratilayotgan e'tibor natijasida kelib chiqqan - natijalar har mintaqada har xil bo'lgan tabiiy sharoit va hech qachon bir xil bo'lmagan almashinuv majburiyatlari. Ular tuzadigan tizim bu XIX asrda. yuqori qishloq xo'jaligi deb ataladi, ʼʼ ... bu san'at nihoyatda qiyin, deb yozgan S. Baer-Duoland, ĸᴏᴛᴏᴩᴏᴇ ishonchli asos sifatida uzoq kuzatuvlar zanjiriga ega. Qo'rilgan va tez-tez shudgorlash bilan yumshatilgan erlar, mo'l-ko'l go'ng bilan o'g'itlangan yaxshi sifat va navbat bilan hosildorlikni pasaytiradigan va tiklaydigan o'simliklar bilan tutunsiz ... donli o'simliklarni tuproqni susaytiradigan, ularning moddalarini katta chuqurlikdan chiqarib tashlaydigan va erga hech narsa qaytarmasdan tuplanadigan ildizlar bilan almashtirilgan holda, ildiz otib chiqadigan otsu o'simliklar. tuproqni yaxshilash va ularning moddalarini sirt qatlamlaridan tortib olishʼʼ.
Angliyada qishloq xo'jaligining yuqori mahsuldorligi sanoat inqilobi uchun mehnat zaxirasiga aylangan dehqonlar massasining ersizligi evaziga amalga oshirildi. Shuningdek, u mamlakatni oziq-ovqatning mo'l-ko'lligi bilan ta'minladi va bu aholi sonining ko'payishiga yordam berdi. Va nihoyat, unutmaylik, F. Braudel qishloq xo'jaligining sanoat inqilobidagi rolini tortib olib, ingliz qishloqlari juda erta orolning milliy bozori bilan bog'liqligini ta'kidlar ekan; uning tarmog'i bilan qamrab olingan, ular XIX asrning boshlariga qadar. muvaffaqiyatli oziqlangan shaharlar va sanoat aholi punktlari (noyob istisnolar faqat qoidalarni tasdiqlaydi); ular ichki bozorning asosiy qismini tashkil qildilar, birinchi bo'lish va harakatga kelgan ingliz sanoati uchun tabiiy savdo joyi. Ushbu ilg'or qishloq xo'jaligi asosan temirchilik sanoatining mijozi edi. Qishloq asboblari - ot taqinchoqlari, yolg'onchi omochlar, o'roqlar, o'roqlar, xirmonlar, tırmıklar, toshni maydalaydigan valiklar - bu temirning katta miqdorini anglatadi. Qishloq xo'jaligi ham Angliyani mo'l-ko'l oziq-ovqat bilan ta'minladi va bu aholi sonining ko'payishiga yordam berdi.
XVIII asrda. Evropada va butun dunyoda ko'payganligi sababli Angliyada aholi ko'paygan: 1700 yilda 5835 ming kishi, 1730 yilda 6 milliondan sal ko'proq, 1760 yilda 6665 ming. Bundan tashqari, harakat tezlashadi: 1790 yilda 8216 ming kishi, 1820 yilda 12 million, 1850 yilda 18 million odam. 1800 at da o'lim darajasi 33,37 dan 27,1 ga tushdi. va 1811-1821 yillar davomida 21 yoshgacha, tug'ilish koeffitsienti 37 ga etdi va hatto undan oshib ketdi. Faqatgina taxmin qilingan bu raqamlar har bir muallifga qarab farq qiladi, ammo ortiqcha kelishmovchiliklarsiz.
Tarixchilar-demograflar qora tanli Angliyaning zavod shaharlari va ishchilar uylari bilan qanday rivojlanganligini va o'zini qanday o'rnatganligini ko'rsatdilar. Aleksis de Tokunele, boshqalarga ergashgan holda, buni o'zining sayohat yozuvlarida tasvirlab bergan: 1835 yil iyulda. u Birmingemda to'xtadi, keyin Manchesterga etib bordi. O'shanda ular qurilishi tugallanmagan, tez va yomon qurilgan, oldindan rejasiz, lekin jonli ulkan shaharlar edi; bu tor, tor shahar markazlari zanjiri - Lids, Sheffild, Birmingem, Manchester, Liverpool - inglizlarning samolyoti edi. Agar Birmingem hali ham inson qiyofasiga ega bo'lsa, demak, Manchester allaqachon do'zaxga aylangan edi. Uning aholisi 1760 yildan 1830 yilgacha o'n baravar ko'paygan. 17 mingdan 180 minggacha o'sgan. Joy etishmasligi sababli, tepaliklardagi fabrikalar 5, 6 va hatto 12 qavat balandlikda edi. Saroylar va ishchilar uylari kerak bo'lganda shahar bo'ylab tarqalib ketgan. Hamma joyda ko'lmaklar va loyqalar bor; asfaltlangan bitta ko'chada - loyga botgan o'n kishi. Nopok uylar erkaklar, ayollar, bolalar bilan to'lgan; podvallarda birdaniga 15-16 kishi yashar edi. 50 000 irlandlar dahshatli, odatiy sub-proletariatning bir qismi edi. Bu Liverpulda ham xuddi shunday edi, u erda Tokvil "oltmish ming irland katoliklari" mavjudligini qayd etdi. Va u qo'shimcha qiladi: "Qashshoqlik Manchesterdagi kabi deyarli katta, ammo u yashiradi". Va shuning uchun bu shaharlarning barchasida sanoat mahsuloti; ingliz aholisining o'sishi hech qachon kerakli ishchilar massasini ta'minlash uchun etarli bo'lmaydi. Immigratsiya yordamga keldi - Uelsdan, Shotlandiyadan va undan ham ko'proq Irlandiyadan. Mexanizatsiya ixtisoslashtirilmagan ishchi kuchiga bo'lgan talabni ko'paytirgani sababli, ushbu barcha sanoat punktlari ayollar va bolalar mehnati, bo'ysunuvchi va kam maoshli ishchi kuchi va immigratsion ishchi kuchiga murojaat qilishdi.
Binobarin, sanoat inqilobi barcha kerakli kadrlarni birlashtirdi va 1750 yildan keyin. Angliya tezda "sanoat inqilobining zaruriy insoniy o'lchovi bo'lgan" odamlar bilan to'ldirildi (F. Braudel). Minglab, millionlab odamlar bo'lmaganida, Angliya sanoat inqilobining o'zi va u bilan bog'liq bo'lgan hamma narsa bo'lmaydi. Demografik harakat va sanoat harakati ikkita ulkan jarayon bo'lib, ular birgalikda o'tdilar. "1740 yildan buyon ishlab chiqarishning o'sishisiz o'lim ko'rsatkichining oshishi bilan birga aholi sonining o'sishiga to'sqinlik qilar edi", deb yozadi F. Din, "taxmin qilish o'rinli", bu pasayishning natijasi bo'lar edi. turmush darajasi ". U keltirgan tug'ilish va o'lim ko'rsatkichlari to'g'risidagi ma'lumotlar demografik inqilob sanoat rivojlanishidan keyin yoki hech bo'lmaganda katta qismi uning ta’sirida bo'lganligini ko'rsatadi.
Angliyadagi sanoat inqilobi tomonidan rag'batlantirildi moliyaviy kapital kimning tarixi uni bir-biriga bog'laydi, oldidan o'tadi, u orqali o'tadi, undan tashqariga to'kiladi. ʼʼMening fikrimcha, F. Braudel ta'kidlaganidek, kapitalizm eski sarguzasht; sanoat inqilobi boshlanganda, u doimo o'tmishda tijoratda bo'lmagan tajribalardan iborat ulkan o'tmishga ega edi. Shunday qilib, XIX asrning dastlabki yillarida Angliyada. kapital hali ham mavjud bo'lgan turli xil klassik shakllarida paydo bo'ldi: qishloq xo'jaligi kapitali, 1830 yildan boshlab. bittasi faqat ingliz milliy xazinasining yarmini tashkil etgan; juda sekin va keyin juda tez o'sgan sanoat kapitali; tijorat kapitali, juda qadimiy, unchalik ahamiyati yo'q, lekin butun dunyoga tarqalib, mustamlakachilikni vujudga keltirdi, bu tez orada nom va asos izlashga to'g'ri keladi; va nihoyat (agar bank va moliya sohalarini birlashtirsangiz), London Siti jahon chempionati bo'lishini kutmagan moliyaviy kapitalʼʼ. Shuning uchun puldan foydalanish texnologiyalari jamiyatda sodir bo'layotgan jarayonlarni tushunish uchun yigiruv va to'qish, bo'yash va tikish texnologiyalaridan kam emas.
"Pul kapitalizmi" paydo bo'lmasdan, Angliyada sanoat inqilobining tug'ilishi mumkin emas, chunki mamlakatning jadal o'sishini qamrab olgan inqiloblar oqimida hatto moliyaviy inqilob ham yuz berdi, bu mamlakatni sanoatlashtirish bilan aralashdi va qo'llab-quvvatlandi u. So'nggi tadqiqotlar Angliya banki 1694 yilda tashkil etilganligini isbotlamoqda. va uzoq muddatli va qisqa muddatli, qo'llab-quvvatlanadigan kreditlar bilan ta'minlangan banklarning butun tizimining asosini tashkil etadi tadbirkorlik faoliyati 18 va hatto 19 asrlarda.
Muhim rol Angliyadagi sanoat inqilobi genezisi va rivojlanishida texnologiya o'ynadi - har xil turdagi mashinalar. Manufaktura fabrikalarining yuqori darajada rivojlanganligi, ularning uyumni uzoqqa bo'linish jarayoni bilan qo'l mehnatini mashina mehnati bilan almashtirishda texnik inqilobga yo'l ochdi. Birinchi mashinalar, mexanik to'quv dastgohi, undan keyin "Jenni" mexanik yigiruv g'ildiragi 18-asrda paydo bo'ldi. paxta sanoatida, etarli miqdordagi xom ashyo bilan (Hindiston va Amerikadan paxta) va raqobat asosida. Mashinalarning ishlab chiqarishga tatbiq etilishi katta sakrashni anglatardi; eng mukammal qo'l mehnati mashina bilan raqobatlasha olmaydi. Tabiiyki, paxtachilikning jadal rivojlanishi darhol boshqa tarmoqlardan orqada qolayotganligini aniqladi. Buni engish uchun va bu erda mashinalarni kechiktirmasdan joriy etish kerak edi.
Texnik fikr ko'plab echimlarni taklif qildi va asta-sekin takomillashib, mashinalar ishlab chiqarishning barcha muhim sohalariga - ko'mir qazib olish, temir javhari ishlab chiqarish va boshqalarga kirib bordi 1784 yilda 84. Olim va dizayner J. Vatt turli xil ishchi mexanizmlarni harakatga keltiradigan birinchi universal dvigatelni, bug 'dvigatelini ixtiro qildi. Ushbu ixtiro juda muhim edi, bu mashina ishlab chiqarishni yanada jadallashtirish va takomillashtirishga yo'l ochdi. Shuningdek, u transport sohasida texnik inqilobga yo'l ochdi. 1807 yilda ᴦ. Gudson daryosida, Amerikada, Fulton ixtiro qilgan juda sekin paroxod o'zining birinchi safarini qildi. 1814 yilda. J. Stivenson (bu erda ustuvorlik Cherepanovlarnikiga tegishli) besh yildan so'ng uni olgan bug 'lokomotivi dizaynini yaratdi. amaliy foydalanish yo'lda va temir yo'l transportining jadal rivojlanishiga asos yaratdi, bu esa o'z navbatida sanoat rivojiga kuchli ta'sir ko'rsatdi. Τᴀᴋᴎᴍ ᴏϬᴩᴀᴈᴏᴍ, 18-asrda boshlangan sanoat inqilobi. Angliyada butun dunyoning keyingi rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatdi. Bu yoki boshqa o'zgarishlar bilan, ba'zan juda muhim bo'lgan sanoat inqilobi 19-asrda sodir bo'ldi. Evropaning va Shimoliy Amerikaning deyarli barcha mamlakatlarida.
Ba'zi G'arb tadqiqotchilari sanoat inqilobini shakllantirishda texnologiyani sanoatlashtirish jarayonining asosiy bulog'i sifatida tushunishdan kelib chiqib ahamiyatini inobatga olmaydilar. F. Braudelning so'zlariga ko'ra, tarixshunoslik so'nggi yillarda texnologiyada asosiy harakatni yoki hatto urug'ni ko'rishni to'xtatish uchun ishonchli dalillarga ega. Bunda u ixtiro umuman sanoat imkoniyatlaridan oldinda ekanligini tan oladi; Shunga qaramay, bu haqiqatan ham u ko'pincha bo'shliqqa tushadi. Gap shundaki, texnik yangiliklar bozor harakatlariga bog'liq edi: ular faqat iste'molchining doimiy talabiga javob berishdi. Bunday bog'liqlik mavjud, ammo gap shundaki, texnika mavjud zarur shart sanoat inqilobi, iqtisodiyot esa etarli shart. Texnik yangiliklar ijtimoiy dunyoni o'zgartirayotgani haqidagi muhim haqiqatni unutmaslik kerak.