Andijon mashinasozlik instituti transport logistika fakulteti mehnat muhofazasu va texnika xafsizligi yo’nalishi k 100 21 guruh talabasi qurbongeldiyev musurmonqulning fizika fanida

Chastota bilan tebranib , uning amplitudasi A va energiyasi (W) ning qiymatilari 0 dan gacha intervalda bo’lishi mumkin . Klassik fizikaga asosan , amplitudasi A bo’lgan ostsilyatorning intervaldagi koordinatalarga ega bo’lish extimolligi 13-rasmda parabolasimon chiziq bilan tasvirlangan . Bu grafikdan ko’rinishicha , x ning qiymati ga yaqinlashganda ning qiymati nihoyatda ortib ketadi.

Chastota bilan tebranib , uning amplitudasi A va energiyasi (W) ning qiymatilari 0 dan gacha intervalda bo’lishi mumkin . Klassik fizikaga asosan , amplitudasi A bo’lgan ostsilyatorning intervaldagi koordinatalarga ega bo’lish extimolligi 13-rasmda parabolasimon chiziq bilan tasvirlangan . Bu grafikdan ko’rinishicha , x ning qiymati ga yaqinlashganda ning qiymati nihoyatda ortib ketadi.

13-rasm

Endi gormonik ostsillyatorning tebranishini kvant mexanikasida ko’rib chiqaylik . Bu masala uchun Shredinger tenglamasi

(n= 1, 2, 3, ……) (31) ifoda bilan aniqlanuchi energiyalardagina yechimga ega bo’lishini ko’rsatish mumkin.

•  

Demak garmonik ostsillyatorning energiyasi kvantlangan bo’lib , uning qiymatlari kvant son n bilan aniqlanadi . 17-rasmda ostsilliyatorega bo’lishi mumkin bo’lgan diskret energetik satxlar tasvirlangan . Nazriy muloxazalarning ko’rsatishicha , elektr ostsilliyator (yani dipol ) elektromagnit maydon bilan tasirlashganda qo’shn I energetik satxlarga o’tadi : agar fotonni yutsa yuqori satxga , agar fotonni chiqarsa quyi satxga o’tadi . Bu protsesslarda foton chastotasi ostsiliyatorniing xususiy chastotasi ga energiyasi esa ostsilliyatorning qo’shni energetik satxlarining ayirmasiga , yani ga teng bo’ladi. Garmonik ostsilliyatorning minimal energiyasi noldan farqli bo’lib , uning qiymati ga teng . Garmonik ostsilliyatorni , xatto absalyut nolgacha sovitilganda ham undan bu energiyani olib bo’lmaydi . Minimal energiyaga ega bo’lgan ostsilliyator tebranadi , lekin nurlanish chiqara olmaydi.

Demak garmonik ostsillyatorning energiyasi kvantlangan bo’lib , uning qiymatlari kvant son n bilan aniqlanadi . 17-rasmda ostsilliyatorega bo’lishi mumkin bo’lgan diskret energetik satxlar tasvirlangan . Nazriy muloxazalarning ko’rsatishicha , elektr ostsilliyator (yani dipol ) elektromagnit maydon bilan tasirlashganda qo’shn I energetik satxlarga o’tadi : agar fotonni yutsa yuqori satxga , agar fotonni chiqarsa quyi satxga o’tadi . Bu protsesslarda foton chastotasi ostsiliyatorniing xususiy chastotasi ga energiyasi esa ostsilliyatorning qo’shni energetik satxlarining ayirmasiga , yani ga teng bo’ladi. Garmonik ostsilliyatorning minimal energiyasi noldan farqli bo’lib , uning qiymati ga teng . Garmonik ostsilliyatorni , xatto absalyut nolgacha sovitilganda ham undan bu energiyani olib bo’lmaydi . Minimal energiyaga ega bo’lgan ostsilliyator tebranadi , lekin nurlanish chiqara olmaydi.

18-rasmda sinusodasimon chiziq bilan tasvirlangan garafik kvant nazariyaga asosan , koordinatasi x bo’lgan nuqtada zarraning bo’lish extimolligi ni ifodalaydi . Bu grafikni tuzish uchun Shredinger tenglamasing n=1 uchun yechimini , yani to’lqin funksiyasini topib , so’ng x ning turli qiymatlari uchun aniqlangan . Mazkur grafikdan ko’rinib turibdiki, klassik nuqtai nazardan ruxsat etilgan soxa (yani x ning qiymatlari -A dan + A gacha bo’lgan soxa nazarda tutilyabdi) dan tashqari nuqtalarda ham zarraning bo’lish extimolligi noldan farqli . Buning sababi zarraning to’lqin xususiyatlariga egaligidadir .

•