Andijon mashinasozlik instituti “sanoat ishlab chiqarishni tashkil etish” kafedrasi “buxgalteriya hisobi”

Bilimlarni jonlantirish uchun savollar

• 
  Mahsulot tannarxini ta’riflang va turlarini keltiring?
  
• 
  O’zgaruvchan xarajatlarni sanab bering?
  
• 
  Ishlab chiqarilgan mahsulotning tannarxiga qaysi xarajatlar qo’shiladi va qaysi xarajatlar qo’shilmaydi?
  
• 
  Ishlab chiqarishni boshqarishdagi kalьkulyatsiyaning o’rnini yoriting?
  
• 
  “Kritik nuqta” formulasini yozib bering?
  
• 
  Kalьkulyatsiya qilish va ishlab chiqarish hisobining o’rtasidagi aloqalarni tavsiflang?
  
• 
  Kalьkulyatsiya qilishning shartlarini keltiring va ularning mazmunini ochib Bering?
  
• 
  Doimiy xarajatga qanday xarajatlar kiritiladi?
  

IV. Keysologning javob varianti

Xo’jalik yurituvchi subьektlar tomonidan amalga oshiriladigan xarajatlar ikki turga bo’linib, ular o’zgaruvchan xarajatlar va doimiy xaraatlarga bo’linadi.

O’zgaruvchan xarajatlar – ishlab chiqarish hajmi o’zgarishi bilan proportsional o’zgaradigan xarajatlardir.
Doimi xarajatlar – ishlab chiqarish hajmi o’zgarishidan qat’iy nazar o’zgarmaydigan xarajatlardir.
“Fayz” xolding kompaniyasi misolida yangi mahsulotni ishlab chiqarish bilan bog’liq xarajatlar quyidagi tartibda tavsiflanadi (1-jadval).

1-jadval
Kompaniya xarajatlarining tavsiflanishi

№	O’zgaruvchan xarajatlar	Summa	Doimiy xarajatlar	Summa
1	Mahsulot ishlab chiqarishda zarur tarkibiy qism hisoblangan hom-ashyo va material xarajatlari	88 800 000	Asosiy vositalarning eskirish xarajatlari	1 820 000
2	Ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo’lgan mehnatga haq to’lash xarajatlari	20 400 000	Mahsulotlarning reklama xarajatlari	2 900 000
3	Ishlab chiqarishda foydalaniladigan qo’shimcha materiallar uchun xarajatlar	5 280 000	Ma’muriy-boshqaruv xodimlarning mehnatiga xaq to’lash xarajatlari	4 628 000
4	Ishlab chiqarish jarayonini ta’minlash maqsadlarida foydalaniladigan yoqilg’i, energiya kabilar uchun xarajatlar	9 360 000
5	Mahsulotlarni sotish bilan bog’liq (o’rash, joylash, yuklash kabi) xarajatlar	13 440 000
6	Ishlab chiqarish bilan bog’liq boshqa xarajatlar	9 360 000
	JAMI	146 640 000	JAMI	9 348 000

1 – Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turganidek, “Fayz” xolding kompaniyasida yangi mahsulot turini ishlab chiqarish uchun sarflanadigan o’zgaruvchan xarajatlar miqdori 146640000 so’mni va doimiy xarajatlar summasi 9348000 so’mni tashkil etadi.

Kompaniyada yangi mahsulotni sotish bo’yicha kritik nuqta quyidagicha aniqlanadi:

(doimiy xarajatlar + o’zgaruvchan xarajatlar) : sotish hajmi

(146640000 + 9348000) : 2400 q 64995 so’m

Ya’ni yangi mahsulotning yillik sotish miqdori 2400 donani tashkil etganda har bir dona mahsulotni 64995 so’mdan sotganda sarflangan barcha xarajatlar qoplanadi.

2400 dona yangi turdagi mahsulot 110000 so’mdan sotilganda olinadigan foyda tarkibidagi doimiy xarajatlar ulushi quyidagicha aniqlanadi:

Foyda q (mahsulot hajmi mahsulot narhi) – jami xarajatlar

Foyda q (2400 110000) – 155988000 q 108012000
Ulushi q (9348000 108012000) / 100% q 8,6%
Kompaniya 1404480 so’m miqdorda foyda olishi uchun mahsulotni necha puldan sotilishi mumkinligi quyidagicha hisoblab topiladi:
mahsulot xajmi q (doimiy xarajatlar + olinadigan foyda) : (mahsulot narhi – birlik mahsulot bo’yicha o’zgaruvchan xarajatlar)
Bu yerda mahsulot narhini – X, deb belgilab olamiz.

2400 q (9348000 + 1404480) : (X – 61100)

2400 (X – 61100) q 10752480 + 164640000
2400 X q 157392480
X q 65580,2

Demak kompaniya mahsulotni 65580,2 so’mdan sotganda 2400 dona mahsulotdan 1404480 so’m foyda ko’rishi mumkin.