Andijon mashinasozlik instituti «materialshunoslik va yangi matеriallar tеxnologiyasi» kafedrasi «materialshunoslik»

STABIL MUVOZANATDAGI TEMIR-GRAFIT HOLAT DIAGRAMMASI

Cho’yandagi grafitning stabil fazasi paydo bo’lishi, ilgariroq vujudga kelgan sementitning parchalanishi yoki to’g’ridan-to’g’ri suyuq (yoki qattiq) eritmadan ajralishi tufayli sodir bo’ladi.

Cho’yanda grafitning paydo bo’lishi jarayoni grafitizatsiya deyiladi. Yuqorida keltirilgan Fe-Fe₃C holat diagrammasidagi shtrix chiziq bilan ko’rsatilgan liniyalar grafit ajralishiga, uzluksiz chiziqlar sementit ajralishiga mos keladi (31-rasm).
S1D1 liniyadagi mos temperaturalarda birlamchi grafit kristallanadi.
1553⁰S (Ye1S1F1 liniyasi)da grafitli evtektika: austenit+grafit hosil bo’ladi. E1 S1 liniyasi bo’ylab ikkilamchi grafit ajraladi.
738⁰S da (P1S1K1 liniyasi)da ferrit va grafitdan iborat evtektoid hosil bo’ladi. Agar evtektik kristallanishda faqat grafit ajralsa, u holda cho’yan - kul rang cho’yan, agar grafit va sementitdan iborat bo’lsa, ikki qismdan iborat bo’lgan cho’yan, faqat sementitdan iborat bo’lsa, oq cho’yan deb ataladi.
Suyuq faza (yoki austenit)da metastabil sementit paydo bo’lishi ehtimolligi faqat uglerod atomlaridan iborat grafit hosil bo’lishidan katta bo’ladi.
Grafit faqat juda kichik sovutish tezligida, ya‘ni suyuq fazani o’ta sovutish darajasi uncha katta bo’lmaganda hosil bo’ladi.
Sovutishni tezlashtirish qisman yoki butunlay grafit kristallanishini to’xtatib, sementit hosil bo’lish imkoniyatini beradi.
Suyuq cho’yanda har xil qo’shimchalar (grafit, Si0₂, Al₂0₃ va boshqalar) grafit paydo bo’lishi markazlarini vujudga kelishi va o’sishini yengillashtiradi.
Nаzоrаt sаvоllаri:

1. 
   Tеmir vа uning qоtishmаlаrining хаlk хujаligi vаzifаlаri.
   
2. 
   Tеmir хоssа vа hususiyatlаri.
   
3. 
   Tоzа tеmirni оlish usullаri.
   
4. 
   Tеmirning sоvish (isish) egri chizigidаgi izоtеrmik o’zgаrish.
   
5. 
   Tеmirning kimyoviy хоssаlаri.
   
6. 
   Tеmirning uglеrоd bilаn qоtishmаlаri.
   
7. 
   Tеmir-uglеrоd sistеmаsidа qаndаy fаzаlаr mаvjud?
   
8. 
   Qаndаy хоlаt diоgrаmmаlаri mаvjud?