Andijon mashinasozlik instituti «elektrotexnika» fakulteti

3. To`g’rilagichlar, tok va kuchlanish stabilizatorlari.
Chiqish kuchlanishini rostlash (boshqarish) bo`yicha barcha to`g’rilagichlar eng umumiy tarzda boshqarilmaydigan va boshqariluvchi to`g’rilagichlarga bo`linadi. Boshqariluvchi to`g’rilagichlarda chiqish kuchlanishini rostlashi quyidagi asosiy usullar bilan ta’minlanadi: o`zgaruvchan tok tomonidan rostlash; o`zgarmas tok tomonidan rostla
● sxemaning ventil elementlariga bevosita tahsir qilish orqali rostlash.
Birinchi usulda to`g’rilagich sxemasiga o`zgaruvchan tok rostlagich kiritiladi: Bu rostlagichlar ventil elementlariga o`tayotgan kuchlanishni, demak chiqish kuchlanishini ham boshqarishga imkon beradi.
O`zgarmas tok tomonidan rostlashda to`g’rilagichning chiqish tomonida o`zgarmas tok rostlagichi ulanadi: O`zgarmas tok yoki o`zgaruvchan tok tomonidan rostlash qurilma-lari ulangan to`g’rilagichlar amalda kombinatsiyalangan o`zgartgichlardir, ya`ni ushbu o`zgartirgichlar to`g’rilagichdan tashqari mustaqil qurilma qaraladigan stabilizator yo rostlagichlardan tashkil topadi. Rostlashning eng ko`p tarqalgan usuli - bu to`g’rilagichlarning ventil elementlariga bevosita tahsir etish usulidir: Shu maqsadda ventil elementlari sifatida boshqariluvchi ventillar, masalan tiristorlardan foydalaniladi. «Boshqariluvchi to`g’rilagichlar» nomi odatda bevosita boshqariluvchi ventillardan tuzilgan to`g’rilagichlarga tegishli bo`ladi: Boshqariluvchi va boshqarilmaydigan ventili to`g’rilagichlar sxemalari ishlash printsiplari bo`yicha ko`p tomondan o`hshaydi. Misol uchun quyidagi keltirilgan sxemani ko`rib chiqamiz; Sxemada boshqarilmaydigan V ventilni T tiristor bilan almashtiramiz: Bu holda R<sub>d</sub> yuklamaga tok ochuvchi impuls tahsir qilgan moment bilan belgilanadigan vaqtda ochiladigan (ulanadigan) tiristordan o`tadi. Bunda tiristor ulanishining yana boshqa zarur sharti shuki, tiristorda kuchlanishning musbat qiymati bo`lishi kerak (ya`ni anodda musbat, katodda manfiy). Ko`rilayotgan rasmdagi holda oxirgi shart 0 ─ π; 2π ─ 3π; 4π ─ 5π va shu tarzda bajarilmoqda.

32-rasm: Boshqariladigan to`g`rilagichning sxemasi (a) va vaqt diagrammalari (b,c,d).