Andijon mashinasozlik instituti «elektrotexnika» fakulteti

3. O`zgaruvchan magnit oqimli magnit zanjirlar.
Elektromagnit maydon nazariyasiga ko`ra, tokli har qanday o`tkazgichda undagi tok hosil qilgan magnitaviy maydon bilan qurshalgan bo`ladi. Bu tok i ni (shuningdek, tok hosil qilgan magnitaviy maydonning ham) vaqt bo`yicha har qanday o`zgarishi o`tkazgich-da o`zinduktsiya E.Yu.K sini hosil qiladi: Misol tariqasida o`ramlari soni <sub>1</sub> va <sub>2</sub> bo`lgan induktiv bog’langan ikkita konturni ko`rib chiqamiz (38-rasm).
Ulardagi i<sub>1</sub> va i<sub>2</sub> toklar tegishli F<sub>11</sub> va F<sub>12</sub> magnitaviy oqimlarni hosil qiladi. Agar shu
38-rasm.
tokli o`tkazgich hosil qilgan magnitaviy maydonda boshqa o`tkazgich ham bo`lsa, uning qismlarida o`zaro induktsiya E.Yu.K si deb ataladigan E.Yu.K. induktsiyalanishi mumkin. Birinchi o`tkazgichdagi tokning o`zgarishi bilan ikkinchi o`tkazgichdagi induktsiyalangan E.Yu.K. e_m orasidagi proportsionallik koeffitsenti o`zaro induktivlik L (Gn) deb, bu o`tkazgichlardan tuzilgan zanjirlar magnit bog’lanishli zanjirlar deb ataladi. Birinchi holda ikkala konturni i₁ tok hosil qilgan magnitaviy maydon qurshab olgan va i₂=0 deb faraz qilamiz (38-rasm, a). U holda ilashgan magnitaviy oqim va o`z induktsiya koeffitsenti tegishlicha <sub>11</sub>=W<sub>1</sub>F<sub>11</sub> va L<sub>1</sub>=<sub>11</sub> /i<sub>1</sub> bo`ladi. Zanjirlararo magnitli bog’lanish sharti bo`yicha umumiy oqim F<sub>11</sub> ning F<sub>21</sub> ga teng bo`lgan qismi (F₂₁11 ₂ konturda ilashgan magnitaviy oqimning o`zaro induktsiyasini hosil qiladi: <sub>21</sub>= W<sub>2</sub> F<sub>21</sub> bo`lgan, hol da ilashgan magnitaviy oqim va o`zaro induktsiya koeffitsenti tegishlicha <sub>22</sub>=W<sub>2</sub>F<sub>22</sub> va L<sub>2</sub>=<sub>22</sub> /i<sub>2</sub> bo`ladi. U son jihatidan o`zaro induktsiya koeffitsenti bilan aniqlanadi: M<sub>21</sub>= <sub>21</sub>/i<sub>1</sub> Huddi shunga o`hshash, i₂0 va i₁=0 (39-rasm). Bunda umumiy oqim F₂₂ ning F₁₂ ga teng bo`lgan qismi (F<sub>12</sub>22)  konturda ilashgan magnitaviy oqimning o`zaro
39-rasm.
induktsiyasini hosil qiladi: ₁₂= W₁ F₁₂ u son jihatidan o`zaro induktsiya koeffitsenti bilan aniqlanadi: M<sub>12</sub>=<sub>12</sub> /i<sub>2</sub> Qarshiligi R<sub></sub> bir hil bo`lgan muhit orqali tutashadi, demak: ₁₂= va F₂₁= M₁₂=W₁ F₁₂ / _i2=W₁ W₂ / R_μ M₁₂=W₂ F₂₁ / _i1=W₁ W₂ / R_μ
O`zaro magnitaviy oqimlar F<sub>12</sub> va F<sub>21</sub> bir hil masofada va magnitaviy bo`ladi, ya`ni o`zaro induktivlik M=M₁₂=M₂₁ istalgan har bir induktiv bog’lanishli konturlarda bir hil bo`ladi. Konturlarni hususiy induktivliklari L<sub>1</sub> va L<sub>2</sub> doimo musbat, chunki i<sub>1</sub> va i<sub>2</sub> toklar va F<sub>11</sub> F<sub>22</sub> magnitaviy oqimlar shartli ravishda mosdir (o`ng qo`l parma qoidasi). O`zaro induktivlik M ning ishorasi esa konturlarning o`zaro ulanish sxemasiga bog’lik. Agar i<sub>1</sub>0 va i<sub>2</sub>0 bo`lganda, o`zaro magnitaviy oqimlar F<sub>21</sub> va F<sub>12</sub> konturlarni xususiy oqimlari F<sub>11</sub> va F<sub>22</sub> yo`nalishi bilan mos tushsa, bunday konturlar mos ravishda ulangan deyiladi va M>0 bo`ladi. Agar o`zaro magnitaviy oqimlar konturlarning xususiy oqimlariga qarshi yo`nalgan bo`lsa, bunday kontur lar qarama-qarshi ulangan deyiladi va M<0 bo`ladi. Bunda doimo K<1, chunki F<sub>11</sub>>F<sub>21</sub> va F<sub>22</sub>>F<sub>12</sub>, ya`ni birinchi konturni hususiy magnitaviy maydoni ikkinchi konturni to`la qurshab ololmaydi.