Andijon mashinasozlik instituti «elektrotexnika» fakulteti

3.O`zgartkichlar
O`zgarmas elektr toki energiyasini o`zgaruvchan tok energiyasiga aylantirish jarayoni invertorlash (ruscha invertirovanie) deyiladi. Invertorlash termini latincha inversio─to`ntarish, qayta o`rnatish so`zidan kelib chiqqan. O`zgartirgichlar texnikasida birinchi marta bu so`z to`g’rilashga teskari jarayonni belgilash uchun qo`llanilgan, bunda energiya oqimi o`z yo`nalishini o`zgartiradi va o`zgarmas tok manbaaidan o`zgaruvchan tok tarmog’iga tusha boshlaydi. Bu rejim to`g’rilash rejimiga zid holda invertorlik rejimi deb atalgan, o`zgarmas tok manbaaidan o`zgaruvchan tok tarmog’iga energiyani uzatish jarayonini amalga oshiradigan o`zgartirgich esa invertor deb atalgan. O`zgartirgichning elektr parametrlari faqat o`zgaruvchan tok tarmog’i tomonidan aniqlangani sababli bunday invertor tarmoqqa bog’langan yoki tarmoqdan yetaklanuvchi deyiladi. Tarixan o`zgartirgichlar texnikasida o`zgarmas tok manbaaidan o`zgaruvchan tok tarmog’iga
energiyani uzatish jarayonini «invertor» termini bilan nomlash tarqalgan.
Invertorlar quyidagi turlarga bo`linadi:
● tarmoqqa bog’langan yoki tarmoqdan yetaklanuvchi invertorlar;
● avtonom tok invertorlari; ● avtonom kuchlanish invertorlari.
Chastota o`zgartgichlar: Bir chastotali o`zgaruvchan tok elektr energiyasini boshqa chastotali o`zgaruvchan tok elektr energiyasiga aylantirishni amalga oshiruvchi yarim o`tkazgichli o`zgartirgich chastota o`zgartirgich deyiladi.
Chastota o`zgartirgichlar quvvat bo`yicha, kuchlanish bo`yicha, kirish va chiqish kuchlanishlari fazalari, o`zgartirish sxemalari bo`yicha klassifikatsiya qilinadi. O`zgartir-gichning ishlashi va uning texnik-iqtisodiy xarakteristikalari asosan o`zgartirish sxemasi orqali aniqlanadi. O`zgartirish sxemasiga quyidagilar bog’liq:
a) chiqish kuchlanishi parametrlari;
b) kirish va chiqish bo`yicha o`zgartirgichning quvvat koeffitsienti;
s) oziqlantirish tarmog’idan iste`mol qilinadigan o`zgaruvchan tok egri chizig’ining shakli;
d) o`zgartirgichning tashqi (yuklamali) xarakteristikasi; e) foydali ish koeffitsienti.