Andijon mashinasozlik instituti «elektrotexnika» fakulteti

4. Uch fazali zanjirlarda quvvat va uni o`lchanishi.
Uch fazali elektr energiya tizimi o`ta samaradorliligi yuqori bo`lgan energiya tizimi
tarkibini tashkil etadi. Ishlashga qulay hamda bir vaqtni o`zida uch fazali va bir fazali
elektr energiya iste’molchilarini ishlatish imkoniyatini beradi.
Zanjirni aktiv quvvati. P=U∙I_R=U∙Icos
Reaktiv quvvati Q=U∙(I_l-Ic)=U∙Isin
To`la quvvati S=U∙I=P/cos= Q/sin
Uch fazali tizimlarda quvvat barcha fazalardagi quvvatlarning yig’indisiga teng bo`ladi. (kVt). Uch fazali tizimni aktiv quvvati (kVt) P_A=I_A∙U_A∙Cos_A: P_B=I_B∙U_B∙Cos_B: P_C=I_C∙U_C∙Cos_C: P_N=P_A+P_B+P_C Simmetrik tizim uchun P_N=3∙P_f:
Uch fazali tizimni reaktiv quvvatlari (BAP, kBAP) Q_A=I_A∙U_A∙Sin_A Q_B=I_B∙U_B∙Sin_B: Q_C=I_C∙U_C∙Sin_C: Q_N=Q_A+Q_B +Q_C: Simmetrik tizim uchun Q_N=3∙Q_f:
U ch fazali tizimda to`la quvvat (KVA) S<sub>A</sub>=I<sub>A</sub>∙U<sub>A:</sub> S<sub>B</sub>=I<sub>B</sub>∙U<sub>B</sub>: S<sub>C</sub>=I<sub>C</sub>∙U<sub>C</sub>: S<sub>N</sub>=S<sub>A</sub>+S<sub>B</sub>+S<sub>C</sub>: Simmetrik tizim uchun S<sub>N</sub>=3∙S<sub>f.</sub> Uch fazali tizimlarda quvvat barcha fazalardagi quvvatlarning yig’indisiga teng bo`ladi. kVt.

A A

B
B

C C

N
a) b)
22-rasm: Uch fazali tizimlarda quvvatni o`lchash. a) simmetrik rejim uchun;
b) nosimmetrik rejim uchun


3.Elektr zanjirlarida reaktiv quvvatni konpensatsiyalash usullari.
Sanoatdagi asosiy iste’molchilar aktiv – induktiv harakterga ega bo`lganligi uchun,
induktiv – reaktiv quvvatni kamaytirib, tarmoqning quvvat koeffitsentini oshirish maqsadi-
da iste’molchilarga kondensatorlar batareyasi qo`shib ulanadi. Kondensatorlar batareyasi tarmoqning induktiv quvvatini kompensatsiyalaydi. Natijada tarmoqning qurilmalarini quvvat koeffitsenti ortib, uzatish simlaridagi tok va quvvat isrofi hamda mabaaning to`la quvvatining isrofi kamaytirilishiga imkon beradi. Reaktiv quvvatni konpensatsiyalash asosan kondensatorlar yordamida amalga oshiriladi. (Masalan, asinxron mator yoki dvigatellar guruhi) ning kondensatorlar batareyalari bilan parallel ulanish sxemasi uchun vektor diogramma qurish mumkin. Kondensatorlar ulagunga qadar tok keltirish simlarida

23-rasm. Dvigatelni kondensatorlar batareyasi bilan parallel ulanish sxemasi
tok kuchlanishdan faza bo`yicha <sub>1</sub> burchakka kechikadi. Kondensatorlar ulangandan keyin motor tokini reaktiv tashkil etuvchisi I<sub>1r</sub> sig’im toki I<sub>s</sub> bilan qisman kompensatsiyalanadi, shu tufayli tok keltirish simlaridagi tokning qiymati I gacha, fazalarning siljish burchagi esa <sub>2</sub> gacha kamayadi. O`zgaruvchan toklar foydalaniladigan energiya tarkibini asosini tashkil etadi: Uning natijasida esa ishlab chiqarishning barcha
tarmoqlari yuqori darajada mexanizatsiyalashtiriladi va avtomatlashtiriladi.