Andijon mashinasozlik instituti «avtomatika va elektrotexnika» fakulteti «axborot texnologiy

3.Mikroprotsessorlaridagi samarali texnologiyalar.

Hamma bajariladigan operatsiyalar mikroprotsessor registriga kiruvchi kattaliklarda amalga oshiriladi. Bu jarayonlar ko’plab mayda operatsiyalardan iborat bo’ladi. Bu operatsiyalarning aksariyati parallel va bir vaqtning o’zida bajariladi. Buning uchun kompyuterlar impuls generatorlaridan foydalaniladi. Bu kompyuter ishini sinxronlashtiradi.

Xar bir mashina komandalari aniq taktlardan tashkil topgan. Bitta takt bir necha parallel bajariladigan operatsiyalardan iborat. Ma’lumotlarni protsessor va operativ xotira o’rtasidagi joylashuvi ma’lumotlar "shina"si deb nomlanuvchi aloqa tizimida ulanadi. Ma’lumotlarni tezligini oshirnsh va yuborishda bir nechta liniyalardan foydalaniladi. Liniyaning miqdori shina razryadliligi bilan o’lchanadi. Shaxsiy kompyuterlarda 32-razryadli va 64-razryadli liniyalardan foydalaniladi. Birinchi liniyadan bir vaqtning o’zida 4-baytli ikkinchi liniyadan 8-baytli axborotlar keladi. Lekin kompyuter protsessori to’g’ri ishlashi uchun nafaqat axborotlar almashinuvi balki boshqaruv shinalari bilan xam almashishi kerak. Buning uchun komiyuterda ma’lumotlar shinasidan tashqari 2 ta shina mavjud.

1. 
   adres shinasi
   
2. 
   boshqaruv shinasi
   

Kompyuterni tariflash uchun adres shinasining razryadliligi mu’im axamiyatga ega. Avvalgi shaxsiy kompyuterlarda 20-razryadli adres shinalaridan foydalanilar edi. Yuborilishi mumkin bo’lgan ma’lumotlarni maksimal adresi 2²⁰-1 =1 MB bo’lishi mumkin. Aksariyat adreslar 1 MB bo’lgan ma’lumotlarni qabul qiladi. Zamonaviy shaxsiy kompyuterlar 32-razryadli adres shinaga ega. Bunday maksimal ‘ajmga ega bo’lgan shinalar 2-4 GB bo’lgan operativ xotiraga teng. Lekin shunday kompyuterlar borki ular 32 razryadli bo’lib ularning chegarasi 4 GB ga teng. Boshqaruv shinalari orqali signallar o’tadi. Ular operatsiyalarni to’g’ri bajarilishi uchun qo’shimcha turli vazifalarni bajaradi. Operativ xotira va kiritish chiqarish portlari o’rtasida o’chirib yoquvchi liniyalar mavjud. Boshqa xamma qurilmalar kompyuterning kiritish chiqarish portlariga ulanadi. Ma’lumotlar shinasi protsessorlar o’rtasida ma’lumot almashadi va tez-tez kiritish chiqarish portlaridan foydalaniladi. Bu esa kompyuterni ishlash jarayonida protsessor umumiy shinaga ega bo’luvchi va shina qurilmasini xamma umumiy shinaga ulangan protsessorlar signallarini o’qiydi va yuboradi. Lekin bu kimning nomeri, adresga berilgan bo’lsa o’shanga mo’ljallangan.

Operativ xotira asosan sonli tasnifi bilan farqlanishadi. Ularga tezkor xotira xajmi, tashqi xotira xajmi, protsessorning tezkorligi kiradi. Bu tasnifga ko’ra 4 ta sinfga ajratish mumkin: mikroqompyuterlar, minikompyuterlar, meynfreymlar va superkompyuterlar.

Mikrokompyuter tasniflangan xisoblash qurilmasi bo’lib, u texnik qurilma ichiga joylashtiriladi. Unda nazorat va boshqarish funktsiyalarini bajaradi. Ko’p xollarda bu mikrosxema bo’lib, u datchiklarga ulangan bo’ladi. Uning funktsional dasturlari doimiy xotiraga yozib qO’yiladi, biroq mikroqompyuterni dasturlash xam mumkin.

Mikroqompyuterga misol qilib: kassa apparatlari, avtomobillar va samolyotlarning bort kompyuterlari, ishlab chiqarishda texnologik liniyalarni boshqaruvchi kompyuterlar.

Minikompyuterlar deb universal EXMlar bo’lib, xajmi va quvvati o’rtacha bo’lgan kompyuterlarga aytiladi. Bu guruxga shaxsiy kompyuterlar, server va ishchi stantsiyalar kiradi. Hozirda minikompyuterlar operativ xotirasi 1GB va tashqi xotirasi o’nlab gigabaytga ega.

Minikompyuterlarni takomillashtirilib borish hozirgi kundagi zamonaviy ishchi stantsiyalarning ko’rinishini oladi. Ishchi stantsiyalarning mutaxassis foydalanuvchiga yo’naltirilgan tizim sifatida olib keldi, chunki unda yuqori tezlik bilan katta xajmdagi operativ va tashqi xotira mujassamlashtiriladi, yuqori sifatli va tez xarakatlanuvchi grafikli tizimga va kiritiluvchi va chiqariluvchi turli xil qurilmalarga ega bo’lib. Hozirgi kunda xam ishchi stantsiyalarning o’rta va yuqori sinfining bunday imkoniyatli xususiyati shaxsiy kompyuterlardan ajralib turadi.

Server deb minikompyuterga aytiladi, unda yuqori ‘ajmdagi ma’lumotlarni saqlashga moslashgan bo’lib, ko’p foydalanuvchilarning informatsion so’rovlariga xizmat ko’rsatadi. Serverning xususiyatiga tezkorlik va katta xajmdagi operativ va tashqi xotirani kengaytira olishi, avtonom elektr manbai xisobiga ishonchliligini oshiradi, ma’lumotlarni ko’chirma nusxasini saqlaydi va x. k.

Shaxsiy kompyuterlarni yuzaga kelishi kichik va o’rta elementli baza mashinalaridan katta va o’ta katta integral sxemalarga o’tishida yuzaga kelgan. O’sha vaqtdan boshlab arzon va yuqori quvvatli xisoblash mashinalarini yaratish imkoniyati tuьildi. Ular mutaxasislarga mo’ljjallangan bo’lib, yakka tartibdagi foydalanuvchiga moslashtirilgan. SHaxsiy kompyuterlar, kompyuter bozorida yaxshi mavqeini tez orada egallashdi, buning natijasida ularga kerak bo’lgan yangi dasturiy ta’minotlar ishlab chiqildi. Bunga ko’ra do’stona foydalanuvchilik "interfeys", muammoli yo’naltirilgan muxit va avtomatlashtirilgan dasturlar yaratila boshlandi.