Андижон давлат университети ҳузуридаги илмий даража берувчи phD

Тадқиқот 
натижаларининг 
апробацияси.
Мазкур 
тадқиқот 
натижалари 3 та халқаро ва 4 та республика илмий
-
амалий анжуманларида 
муҳокама қилинган ва маъқулланган.
 
Тадқиқотнинг натижаларининг эълон қилинганлиги. 
Диссертация 
мавзуси бўйича 12 та илмий иш чоп этилган, жумладан, Ўзбекистон 
Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Олий аттестация комиссияси 
томонидан докторлик диссертацияларининг асосий илмий натижаларини чоп 
этиш тавсия этилган илмий нашрларда 5 та мақола, улардан 1 таси хорижий 
журналларда нашр этилган.
Диссертациянинг тузилиши ва ҳажми. 
Диссертация таркиби кириш, 
уч боб, хулоса, фойдаланилган адабиётлар рўйхатидан иборат. 
Диссертациянинг умумий ҳажми 172 саҳифани ташкил этади.
ДИССЕРТАЦИЯНИНГ АСОСИЙ МАЗМУНИ 
Кириш 
қисмида мавзунинг долзарблиги ва зарурати асосланган, 
тадқиқотнинг республика фан ва технологиялари ривожланишининг устувор 
йўналишларига боғлиқлиги кўрсатилган, мақсад ва вазифалари берилган, 
объекти ва предмети тавсифланган, илмий янгилиги ва амалий натижалари 
баён қилинган, натижаларнинг илмий ва амалий аҳамияти очиб берилган, 
жорийланиши, апробацияси, нашр этилган ишлар ва диссертация тузилиши 
бўйича маълумотлар келтирилган.

---

12 
Тадқиқотнинг I боби «
Мустақиллик даври ўзбек болалар 
шеъриятининг фонопоэтик хусусиятлари
»
 
деб номланган. Унинг
1-фаслида 
«Болалар шеъриятида ассонанс ҳодисасидан фойдаланиш» 
тўғрисида фикр-мулоҳазалар баён этилди.
Гарчи 
тилшуносликда 
товушларнинг 
фонологик 
ва 
фонетик 
хусусиятлари атрофлича тадқиқ этилган бўлса-да, нутқ оқимининг равон ва 
текис 
чиқишида, 
овознинг 
йўғон-ингичкалигини 
таъминлашда, 
коммуникация 
жараёнларининг 
таъсирчанлигини, 
эмоционал-
экспрессивлигини юзага чиқаришда товушлар оҳангдошлигини илмий 
жиҳатдан ўрганиш масаласи охиригача ўз ечимини топгани йўқ. Айниқса, 
унли товушларнинг нутқ мақсадига кўра бир ёки таъкидланаётган жойларда 
уюшиб келиши қонуниятлари очиб берилмаган. Мантиқан олиб қаралганда, 
нутқ жараёнида унлилар муҳим аҳамиятга эга эканлигига иқрор бўлиш 
мумкин. Нутқда унли товушлардан тўғри фойдаланиш коммуникация 
жараёнининг тўлақонли бўлишини таъминлайди. Боланинг гўдаклигидаёқ 
овоз чиқариш мақсадида «
а-а-а
»
, 
«
э-э-э
»
, 
«
и-и-и
»
 
ва ҳ.к. тарзда унлиларни 
қаватлаб айтишга ҳаракат қилиши ҳам бежизга эмас. Қолаверса, физиологик 
жиҳатдан ҳар қандай инсоннинг нутқ аппарати товушларни талаффуз 
қилишда чекланган бўлади. Шеърий матнлардаги образларнинг ёрқинлиги, 
сўз маъноларининг аниқлиги, матннинг оҳангдорлиги, мусиқийлиги каби 
хусусиятлар бола руҳига ором, ҳузур бағишлайди, уни ўзига маҳлиё этади
14
. 
Бизнингча, унлиларга жило бериш, уларни чўзиш, қаватлаш, такрорлашдан 
насрий асарларда кўпроқ фойдаланиш мумкин, аммо ўқувчига таъсир 
кўрсатиш, асар ғоясини тингловчига тўлақонли тарзда сингдириш, 
эмоционал-экспрессивликни юзага келтириш борасида шеърий асарларда 
устуворлик кўзга ташланади. Буни фонопоэтик воситаларидан бири саналган 
ассонанс (французча 
assonance – оҳангдошлик
сўзидан олинган)
15
мисолида 
кўриш мумкин. 
Болалар 
шеъриятида 
ассонанс 
икки 
кўринишда 
учрайди:
1. Сўз таркибидаги муайян унли товушни такрорлаш, қаватлаш. Бу усул 
ёрдамида 17 хил маъно товланиши аниқланди. Масалан: 
Бўйи бир метр 
филнинг, Вазни тўқсон киломиш. Унга тез ёрдам қилинг, Ахир, у – ча-қа-лоқ-
миш! 
(Умида Абдуазимова. “Фил”, 36-бет)