Андижон давлат университети ҳузуридаги илмий даража берувчи phD

тўп. 
(Анвар Обиджон. «Капалак қўшиғи
»
, 10-бет) 
 
23
Умархўжаев М. Уйғоқ сатрлар. – Тошкент: Академнашр, 2013. – Б. 131.
24
Ҳожиев А. Тилшунослик терминларининг изоҳли луғати. – Тошкент: Тошкент: ЎзМЭ, 2002. – Б. 75; 
Турсунов У., Мухторов Ж., Раҳматуллаев Ш. Ҳозирги ўзбек адабий тили. – Тошкент: Ўқитувчи, 1992.
– Б. 126.
25
Йўлдошев М. Бадиий матн ва унинг лингвопоэтик таҳлили асослари. – Тошкент: Фан, 2007. – Б. 52.

---

16 
Шеърий 
асарларнинг 
эстетик 
таъсирчанлигини, 
ҳаётийлигини 
кучайтириш мақсадида шаклдош сўзлар қуйидаги кўринишларда қўлланган: 
а) асос ҳолатда: 
бурун
(олдин) – 
бурун
(юз қисми): 
Даврага элдан бурун, 
Суқилиб кирди бурун
; б) омоформа шаклида: 
Ажабо, манов сувсар, Сувда 
туриб ҳам сувсар
; в) лексемалар ва бирикма ўртасидаги шаклдошлик 
кўринишида: 
Қанақа бетартибсиз? Думимга бет артибсиз
26
 
ва ҳ.к. 
2-фаслда 
“Ўзбек 
болалар 
шеъриятида 
маънодош 
сўзлар 
лингвопоэтикаси” 
сўз боради.

«Маънодош сўзлар тилнинг луғавий жиҳатдан бойлик даражасини 

кўрсатиб берувчи ўзига хос воситадир. Тилда маънодош сўзларнинг кўп 
бўлиши тилнинг эстетик вазифасини янада тўлиқ бажара олишини 
осонлаштиради. Бу жуда қадим замонлардан бери англанган, идрок этилган 
ва ўрганилган. Ўзбек тили маънодош сўзларга жуда бой. Болалар 
ижодкорлари тилимиздаги маънодош сўзлар ичидан тасвир мақсади ва 
руҳига мувофиқ келадиган аниқ сўзни топиб ўз асарларида қўллашга ҳаракат 
қиладилар, шу тарзда қаҳрамонлар руҳияти ҳамда тасвир объектининг энг 
кичик қирраларигача реал кўрсатиб беришга интиладилар»
27
. 
Мазкур ҳодиса А.Ғуломов, А.Ҳожиев, У.Турсунов, М.Миртожиев, 
Ш.Раҳматуллаев, 
Ж.Мухторов, 
Ҳ.Шамсуддинов, 
И.Сиддиқова, 
Ю.Иноғамова, З.Пардаев каби олимлар томонидан атрофлича тадқиқ 
этилган
28
,
лекин унинг болалар шеъриятидаги лисоний ва нутқий 
хусусиятлари ҳозиргача тўла очиб берилмаган.
Болага ўз фикрини баён этишда, воқеликка муносабатини билдиришда 
синонимик қатордан ўрин олган лексик бирликлардан кераклисини танлай 
ола билишни ўргатиш керак
29
. И.Сиддиқованинг таъкидлашича, бир хил 
асосга эга бўлган бу каби сўзлардан шеърий нутқда фойдаланишнинг ўзига 
хос қонуниятлари бор. Маънодош сўзлар шеъриятнинг ритм, мелодия, 
бадиий таъсирчанлик, эмоционал-экспрессивлик каби хоссаларини юзага 
чиқаришда муҳим аҳамият касб этади
30
. Шу маънода бадиий матн тузишда, 
айниқса, болалар учун мўлжалланган шеърий асарларни яратишда маънодош 
сўзлардан унумли фойдаланишга алоҳида эътибор қаратилади. 
Болалар шеъриятида қўлланган маънодош сўзларни қуйидаги 
гуруҳларга бўлиш мақсадга мувофиқ:
26
Мисоллар қуйидаги манбадан олинди: Iqbol Mirzo. Erkatoy – erka toy. – Toshkent: Sano-standanrt,
2017. – Б. 1-48.
27
Йўлдошев М. Бадиий матн ва унинг лингвопоэтик таҳлили асослари. – Тошкент: Фан, 2007. – Б. 51.
28
Бу ҳақда қаранг: Ҳожиев А. Ўзбек тили синонимларининг изоҳли луғати. – Тошкент: Ўқитувчи,
1974. – 308-б.; Шоабдураҳмонов Ш., Аскарова М., Ҳожиев А., Расулов И., Дониёров Х. Ҳозирги ўзбек 
адабий тили. 1-қисм. – Тошкент: Ўқитувчи, 1980. 443 б.; Инагамова Ю. Стилистические синонимы 
“интелектуальной ущербности”: Автореф. дисс. … канд. филол. наук. – М., 1986. – 24 с.; Пардаев З. 
Сифатлар синонимияси: Филол. фан. номз. ... дисс. автореф. – Тошкент, 1991. – 48 б.; Сиддикова И. 
Синонимия языка и её кодификационные основы: Автореф. дисc. ... д-ра. филол. наук. – Ташкент,
2012. – 58 с.
29
Sh.Rahmatullayev. Hozirgi adabiy o‘zbek tili. – Toshkent: Universitet, 2006. – Б. 78. 
30
Сиддикова И. Синонимия языка и её кодификационные основы: Автореф. дисc. ... д-ра. филол. наук.
– Ташкент, 2012. – С. 32. 

---

17 
1. Маънодош сўзларни битта мисра ичида қўллаш: