Andijon davlat universiteti umumiy pedagogika kafedrasi ijtimoiy pedagogika

Pro`lilaktika — bu reabilitatsiya tizimidagi shaxsning rivojlanishidagi u yoki bu chekinishlarni yo’qotishga hart- haroitlar yaratishga qaratilgan tadbirlardir. U ko’proq ijtimoiy muhit bilan bog’liqdir.
Korrektsiya — bu hayotiy chekinishlarga uchragan bolalar va o’smirlar bilan olib boriladigan aniq faoliyat hisoblanadi.
Deviant xulq-atvorli o’smirlarning ijtimoiy pedagogik reabilitatsiyasi reabilitatsion markaz deb nomlanuvchi ixtisoslashgan muassasalarda amalga oshiriladi. Bu muassasalarning vazifalari:
-nazoratsizlik, daydilik profilaktikasi,
-ota-onasi aybi bilan yoki ekstrimal vaziyat tufayli qiyin hayotiy holatga tushib qolgan bolalarga tibbiy-psixologik yordam,
-ijobiy ijtimoiy xulq-atvor, atrofdagilar bilan muomula qilish ko’nikmalarini shakllantirish,
-ota-onasi qaramog’isiz qolgan bolalarga nisbatan vasiylik funksiyalarini bajarish,
-shaxsning inqirozli ruhiy holatlarini bartaraf etishga yordam beruvchi ruhiy va pedagogik qo’llab-quvvatlanish,
-oilaga qaytib kelishga ruxsat,
-normal rivojlanish, ta’lim olish imkoniyati bilan ta’minlash,
-ishga jolashtirilishiga g’amxo’rlik qilishdan iborat.
Bu muassasalarda ijtimoiy pedagogik reabilitatsiya uch asosiy bosqichdan iborat:
tashxis qilish reabilitatsion dasturni yaratish va amalga oshirish, bolaning
reabilitatsiyadan keyingi himoyasi.
Tashxis qilish voyaga yetmagan shaxsga emotsional sohasi rivojlanishi, shaxsiy
xislatlar, ijtimoiy rollar, kasbiy qiziqishlarning shakllanganlik darajasini aniqlashga
qaratilgan ijtimoiy pedagogik tadqiqotlar o’tkazishni ko’zda tutadi.
Reabilitatsion dastur har bir bola uchun individual tuzilib, faoliyatning asosiy
elementlari-maqsadi, vazifasi, shakllari, vositalari, bosqichlarini o’zida mujassam etadi.
Reabilitatsiya dasturining asosiy maqsadi shaxsning axloqiy qadriyatlarini shakllantirish
va to’g’rilash, bolalarga muomala ko’nikmalarini shakllantirishga yordam ko’rsatish.
Reabilitatsiyadan keyingi himoya bolalarga reabilitatsiya markazidan chiqqanidan so’ng
oila, do’stlar, maktab jamoasi bilan uyg’un munosabatlarni tiklashga yordam
beradi.Qiyin tarbiyalanadigan bolalarni reabilitatsiya jarayonida tarbiya muassasalari
katta ahamiyatga ega.
Ta’lim muassasining reabilitatsion xizmati umumiy yondashuv asosida funksionaд
majburiyatlar va kasbiy vakolatlar doirasiga o’zaro munosabatga kirishuvchi va bola
hamda uning munosabatlarini uyg’unlashtirishga qaratilgan o’zaro bog’liq chora
tadbirlar tizimini amalga oshiruvchi mutaxassislar guruhi va pedagogik jamoadir.
Maktab reabilitatsiyasi (tibbiy-psixologik-pedagogik) reabilitatsiya xizmati modeli
muassasa spetsifikasini ham inobatga oladi.
Bu reabilitatsiya xizmatining asosiy vazifalari quyidagilar:
-bolalar va o’smirlar rivojlanishidagi o’zgarishlar sabablarini aniqlash;
-ularni bartaraf etish vositalarini qidirish;
-ta’lim-tarbiya, yashash sharoitlarini optimallashtirish;
-normal shaxs rivojlanishiga yordam beruvchi pedagogik jarayonni tashkil qilish;
-tavakkal guruhi bolalari va o’smirlarini o’z vaqtida aniqlash;
-o’smirlarning ruhiy inqirozini yengib o’tish;
-maxsus reabilitatsion dasturlarni amalga oshirish orqali muhtojlarga har tomonlama
yordam ko’rsatish. Reabilitatsiyaning asosiy tamoyillari:
-mintaqaviy xususiyatlarni, mintaqadagi ijtimoiy-madaniy va iqtisodiy holatni inobatga olish;
-sheriklik;
reabilitatsion chora-tadbirlarning keng qamrovliligi;
-ketma-ketlik;
-individual, insoniy yondashuv.
Mintaqaviy ijtimoiy-madaniy va iqtisodiy vaziyatni bilish tamoyili bolalar
kontingentlari, muassasalar strukturasini bilishni taqozo etadi.
SHeriklik tamoyili ( ijtimoiy pedagog, shifokor, psixolog-bola) barcha psixologik
pedagogik va reabilitatsion chora-tadbirlarni bola shaxsi orqali amalga oshirilishidan
iborat.Keng qamrovlilik tamoyili reabilitatsion dasturni amalga oshirishdagi turli chora
tadbirlar komelksini ko’zda tutadi. Reabilitatsiyaning quyidagi bosqichlari mavjud:
oilaviy, ijtimoiy va ta’lim.
Ketma-ketlik tamoyili bir reabilitatsion chora-tadbirdan boshqasiga asta-sekin o’tishni
ko’zda tutadi.Individual-insoniy yondashuv bola rivojlanishining nafaqat actual
balkishunga yaqin hududlarini ham inobatga olish lozimligini ko’zda tutadi.
Ta’lim muassasasining reabilitatsion tizimi asosan psixologik-pedagogik xarakterga
ega, ya’ni uning mazmuni va shakllari asosiy maktab xodimlarining zimmasida bo’ladi.
Avvalambor u bolalarni o’z maqomlarida (muomalaning to’laqonli a’zosi sifatida) va
muomala layoqatiga ega (etakchi o’quv faoliyatinig sub’ekti) sifatida tiklanishlariga
qaratilgan. U bolalar, o’smirlar va ularning ijtimoiy atrof-muhiti bilan ish olib borishiga
bog’liq. Pedagoglar shug’ullanuvchi nuqsonlar va me’yordan chetga og’ishlar sabablari
asoson psixologik-pedagogik xarakterga ega bo’lib, kerakli vositalar yordamida to’g’ri
yo’lga solinadilar.
Ta’lim muassasalarida ijtimoiy pedagogik reabilitatsiya qarovsiz bolalar va o’smirlarga
nisbatan oilaviy va maktab repressiyalarini oldini olishga, nizoli vaziyatlarni hal
qilishga shuningdek esa ularni o’quv faoliyatining sub’kti sifatida tiklashga qaratiladi.
O'smir yoshda bolalarda o’zini anglashga bo'lgan harakati kuchayadi: «Men
kimman?» savoliga javob topishda vaqti - vaqti qiynaladi. U o’ziga qiziqishi uyg'onadi, unda shaxsiy dunyoharash va muloxaza shakllanadi, har-xil hodisa va faktlarga shaxsiy baho bera boshlaydi, u o’z imkoniyati va xatti - harakatlariga baho berishga harakat qila boshlaydi, o’z tengqurlarining harakatlai bilan o’z harakatlarini taqqoslaydi.
Bu yoshda o'smirlarda oila va maktabdan vaqtincha psixologik ajralish ko’zatiladi. O'smir o’ziga qulay joy qidira boshlaydi, masalan, bular sport seksiyasi, texnika tugaragi, bo'lmasa, uylarning podvallarida bolalar yig'iladigan gaplashib, sigaret chekib, ichkilik va boshqa narsalar bo'lishi mumkin.
Odatda o'smirlik yoshda bolalarda kattalar bilan, ayniqsa, ota - onalar bilan muammolar kelib chiqadi. Ota - onalar bolalariga xali kichkina bolaga haraganday muomlada bo'lishi bolaga yoqmaydi, ular o’zini katta deb hisoblaydi. Shu bilan bir qatorda o’z tengdoshlari bilan ham munosabatlari o’zgaradi, o’zini namoyon qilish maqsadida munosabati talab ko'rinishlari paydo bo'ladi.
O'smirlarda kattalik xis-tuygusi shakllanadi, bu esa uning mustaqil va beg'araz bo'lishiga intilishida kurinadi. Bu yoshda ko'pincha bolalar o’zlariga odamlar orasidan ideal topishga harakat qiladi. O'smirlar uchun tashqi ko'rinishi katta ahamiyatga egadir. Masalan, g'ayri oddiy soch turmaklari, sirgalar ikkita, uchta bo'lishi ham mumkin. Lab bo'yoqlari va boshqada shu kabi narsalar o'smirlarni boshqalardan ajratib turishga haroit yaratadi.
Buning hammasi emotsional iroda doirasining o’zgarishi natijasida vujudga keladi.
O'smirlarda o’zini - o’zi nazorat qila olishi, o’zining fikrlari va harakatlarini boshhara olishi uquvi shakllanadi, qafiyatliligi, tirishqoqligi, vaznlik, chidamlilik, qanoatlilik va shu kabi irodaviy xususiyatlari shakllanadi.
O'smirlarning qiziqishlari kichik yoshdagilarga qaraganda birqancha o’zgaradi. Ular qiziqish va badiiy faoliyatga intilishlarida kichik yoshda tarqoqlik va qat’iyatsizligi bilan ajralib turadi. Shu tariqa o'smirlik yoshning harakterli xususiyatlarini ajratib ko'rsatadigan bo'lsak, ular irodaviy xulq - atvorini boshharishda o’zini nazorat qilishda maxoratini yetarlicha rivojlanmaganligi xohishiga harab ish tutmoq va o’zining talablarini qondirish imkoniyatlarining etishmasligi, yuqori darajadagi ishonuvchanlik, o’zining o'rnini topish va katta bo'lishga harkat qilish.
Xulq atvorida jamiyatda qabul qilingan norma va qoidalardan ortda qolish qiyin yoki tarbiya qilishi qiyin o'smir deb atashadi. Tarbiya qilish qiyin tushinchasi deganda pedagogik ta’sirga qarshilik ko'rsatish ya’ni ayrim ijtimoiy dasturlarni, bilimlarni, malakalarni, tarbiya va talimdagi talab va normalariga qarshilik ko'rsatuvchilar tushiniladi.
O'smirlarda tarbiyasi qiyinchilik, yashab turgan jamiyatdagi belgilangan norma va qoidalarga amal qilmaslik ilmda devlatsiya ko'rinishida ko'rib chiqiladi. Devlatsiya - so’zi og'ishi, bo'lishi ma’nosini anglatadi.
Insonga va yashab turgan atrof - muhitga xos bo'lgan o’zgarishning bir ko’rinishi deviatsiya (ortda qolishi, ogishi, chetga chiqish, burilish) hisoblanadi. O’zgaruvchanlik ijtimoiy sohada har doim faoliyat bilan bog'liq bo'lib, inson xulq - atvorida o’z aksini topadi va uning atro`l bilan o’zaro ta’sirini ko'rsatib beradi, u o'smirlarning ichki va tashqi faoliyatida ko'rinadi. Xulq - atvor normada va normadan ortda qolgan bo'lishi mumkin.

As the driving force behind the social development of the human person needs the influence of objective factors, the ordinary people, the biological and physical (material) needs, the higher (spiritual) needs opportunities to meet their needs, as well as a set of relations between the states.Needs or create reasons for this activity. People looking for means and resources to meet their own needs. There are options to meet the needs of people happy. Otherwise, he will be unhappy to learn that the driving force.If moral education, and social development. Moral education and faulty human social breakdown and social benefit (theft, extremism, lies, fraud, etc.) face. Moral education to meet the needs of people looking for ways to communicate with people and to improve the quality of social.