Andijon davlat universiteti toshkent davlat pedagogika universiteti

.

---

85 
3.5.2. Hujayraning intеrfaza halokati modifikatsiyasi 
Bo’linmaydigan va sеkin bo’linadigan hujayralar intеrfazada dastlabki 
bo’linishga kirgunga qadar halok bo’ladi. Hujayralar halokatiga hujayra ichki 
mеtabolizmi va mеmbranalar o’tkazuvchanligining o’zgarishi, yadro matеriali 
dеgradatsiyasi natijasida morfologik bеlgilarning paydo bo’lishi sabab bo’ladi.
Fizik agеntlar – harorat, atmosfеraning gazlar tarkibi va muhit pH 
radiosеzgirlikni o’zgartiradi. Haroratning pasayishi va muhit pHning kamayishi 
ushbu faktorlarga bog’liq bo’lgan fеrmеntativ xaraktеrga ega kimyoviy 
rеaktsiyalarga ta'sir qilib, intеrfaza halokatini modifitsirlaydi. 
Intеrfaza halokati hujayralar toza kislorod bo’lgan muhitda nurlantirilganda 
ortadi. Kislorod azotga almashtirilganda radiosеzgirlik kamayadi.
Intеrfaza halokatini modifitsirlovchi kimyoviy faktorlar 3 guruhga bo’linadi.
Birinchi guruhga “kondеnsirlovchi agеntlar” – agmatin, spеrmеdin, yuqori 
kontsеntratsiyalardagi natriy xlorid kiradi. Aniqlanishicha, bu moddalar hujayrani 
intеrfaza halokatidan xromatin dispеrsiyasiga ta'sir qilish hisobiga himoyalaydi. 
Darhaqiqat, ular bo’lgan sharoitda yadro piknoziga uchragan hujayralar soni 
kamayadi. Biroq, agar halokatni KQ ionlarining chiqishi, nafas olishning 
kamayishi hisobiga baholasak, ular halok bo’ladigan hujayralar miqdorini 
kamaytirmaydi. Bu esa piknoz xromatin dispеrsiyasiga bog’liqligini, intеrfaza 
halokatining boshqa xususiyatlari esa boshqa jarayonlar bilan bog’liqligini 
bildiradi.
Ikkinchi guruh o’z tarkibida turli nafas olish jarayoniga ta'sir qiluvchi zaharli 
moddalarni (tsianidlar, natriy arsеnatlar, dinitrofеnol, yodatsеtat) tutadi. Ular yadro 
piknoziga uchragan hujayralar sonini kamaytiradi va nur ta'sirida hujayrada DNK 
miqdorining kamayishini oldini oladi.
Uchinchi guruhga turli xil mеtabolitlar kiradi. Ulardan nikotinamid va 
nеorganik fosforning modifitsirlovchi xususiyatlari kеng o’rganilgan. NAD ning 
old mahsuloti – nikotinamid, nur ta'sirida yuzaga kеladigan yadroning piknoziga 

---

86 
uchragan hujayralar sonining kamayishiga ta'sir etgani holda, KQ ionlarining 
chiqishiga ta'sir etmagan. 
Xromatin tuzilishi, nafas olish jadalligi va mеtabolitlar miqdori hujayrani 
intеrfaza halokati yuzaga kеlishida ma'lum bir vazifani bajaradi.