Andijon davlat universiteti tabiyatshunoslik va geografiya fakulteti ekologiya va botanika kafedrasi

-rasm. 
Issiqlik berishning asosiy usullari: 
a
 — 
tashqaridan qizdirish bilan; b — suv bug‘i bilan adiabatir; 
d
 — 
avtotermik (oksidlanish bilan); s
 — 
qattiq issiqlik tashuvchi bilan. 
Shu maqsadda qo‘llaniladigan uskunalar issiqlik berish usullari bilan bir-biridan 
farq qiladi (-rasm). a-sxemada xomashyoni tashqi tomonidan qizdirish usulidan 
foydalanib, b-sxemada qizdirishning adiabatik sharoitida, ya’ni issiqlik o‘tkazuvchi 
yuza bo‘lmagan sharoitda amalga oshiriladi. Issiqlik tashuvchi sifatida yuqori 
haroratdagi (90°—95° C) suv bug‘i ishlatiladi. 
Avtotermik yoki oksidlash usulida (d-sxemada) zarur issiqlik xomashyoni bir 
qismini atmosfera kislorodida yoqish bilan olinadi. Qattiq issiqlik tashuvchidan 

---

-rasm. 
Alangasiz 
qizdiruvchi 
quvursimon pech: 
1 — korpus; 2 — to‘siq; 3 — 
alangasiz gorelkalar; 4,5 — quvurlar 
(radial quvuriar); 6 — konvektiv 
seksiya quvurlari. 
(donador alumosilikatli katalizator yoki c'nangsimon qum va boshqalar) 
foydalanilganda (c-sxema) reaksiya tuguni ikki uskunadan: reaktor va qizdirgich-
regeneratordan iborat bo'ladi. Qattiq issiqlik tashuvchi regeneratorda qiziydi va 
reaktorga borib issiqligini beradi, shunday qilib bu uskunalar orasida aylanib 
yuradi. Bu sxema neft mahsulotlarini katalitik qayta ishlashda keng qoilaniladi. 
Neft mahsulotlarini qizdiruvchi asosiy uskuna bu tashqaridan alangada 
qizdiriluvchi yoki alangasiz qizdiriluvchi quvursimon pech hisoblanadi. Alangasiz 
qizdiriluvchi quvursimon pech (93-rasm) ichi issiqlikni izolatsiyalovchi keramik 
panel (devor)dan terilgan kamera bo‘lib, pechning ichida o‘tga chidamli to‘siqlar 
(2) o‘rnatilgan, ular yoqiladigan gazni chiqaruvchi keng kanallar hosil qiladi (uni 
konveksion kamera ham deyiladi). 
Issiq almashtirgichlarda biroz qizdirilgan yoki sovuq holdagi xomashyo 
konveksion kamera (6)ning ostki quvuriga beriladi (pechning hamma quvurlari 
ketma-ket bir-biri bilan ulangan boiadi), u quvurdan o‘tgan xomashyo qaytuvchi 
yoqilg‘i gazlari bilan qiziydi. So'ngra u radial quvurlari (4,5)ga o‘tadi va u yerda 
quvurlarning issiqligida va juda qizigan yoqilg‘i gazlar issiqligidan qiziydi. Issiqlik 
qizigan panellarning issiqlik chiqarishidan olinadi. 

---

Qizigan xomashyo pechning tepa qismidan chiqadi va qayta ishlash uchun 
yuboriladi. Pech, keramik prizma shaklidagi pech devoriga mahkamlangan gorelka 
(3) yordamida gaz yoqilg‘isi yoqib qizdiriladi. Bunday pechlar ixcham va yuqori 
foydalanish koeffitsientiga ega. Neft mahsulotlarini bir-biridan ajratish turli 
turdagi reaktifikatsiya kolonnalarida amalga oshiriladi. Qalpoqli tarelkasimon 
turdagi barbotajli kolonnalar keng tarqalgan bo‘lib, odatda har bir kolonnada 30—
60 tagacha tarelkalari bo'ladi (ular gorizontal tekislikda o‘rnatilgan bo‘ladi). 
Haydab ajratib olinadigan fraksiyalarning qaynash haroratini pasaytirish uchun 
hamda uglevorodlarning termik parchalanishini oldini olish uchun ko'pincha suv 
bug‘i bilan haydaladi.