Andijon davlat universiteti tabiyatshunoslik va geografiya fakulteti ekologiya va botanika kafedrasi

Neftni qayta ishlashning asosiy usullari va foydalaniladigan uskunalar 
Neftni qayta ishlash sanoatida neft uch tipda qayta ishlanadi: yoqilg‘i olish 
bilan boruvchi (motor va qozon yoqilg‘isi olinadi), yoqilg‘i-moy olish bilan 
boruvchi (ham motor yoqilg‘isi, ham surkov moylari olinadi), neftekimyoviy qayta 
ishlash (yoqilg‘ilar, surkov moylari va kimyo sanoati uchun xomashyo olinadi). 
Qayta ishlashning bu uchala turi ham fizikaviy va kimyoviy usullar bilan amalga 
oshiriladi. 
Fizikaviy usullar neft va neft mahsulotlarini qayta ishlashni, ularni tashkil 
etuvchi komponentlarning fizikaviy xossalari: qaynash va qotish harorati, 
eruvchaniigi, absorbsion qobiliyati va boshqalar orasidagi farqqa asoslangan. Bu 
usullar neft tarkibidagi qaynash haroratlari bir-biriga yaqin bo‘lgan fraksiyalarni 
ajratishda, uglevodorodlarning ayrim sinflarini (deparafmlashda) ajratishda hamda 
individual birikmalarni ajratib olishda qoilaniladi. Ko‘pincha neft mahsulotlarini 
atmosfera va past bosimda to‘g‘ri haydashda qo‘llaniladi. 
Kimyoviy usullari neft va neft mahsulotlari tarkibidagi uglevodorodlarning 
harorat, bosim, katalizatorlar, kimyoviy reagentlar ta’sirida chuqur strukturaviy 
o‘zgarishiga asoslangan. 
Bu usullar juda muhim neft mahsulotlarining miqdorini ko'paytirish (masalan 
benzin) uchun, neft mahsulotlarining sifatini oshirish (masalan, benzinning oktan 
sonini oshirish uchun, ayrim individual uglevodorodlarni (benzol va uning 
gomologlarini) olish uchun hamda kimyo sanoatining xomashyolarini (vodorod, 
sintez-gaz, atsetilen, alkenlar, dienlar va boshqalarni) olish maqsadida qo‘llaniladi. 
Sanab o‘tilgan usullardan neft mahsulotlarini termik va katalitik krekinglashning 
turli xillari eng ko‘p qoilaniladi. 
Neft va neft mahsulotlarini qayta ishlovchi uskunalar jarayonning 
uzluksizligini, asosiy mahsulotning yuqori unumda chiqishini, iqtisodiy 
samaradorlikni, katta mahsuldorlikni U’minlashi kerak. Neftni qayta ishlovchi 

---

uskunalarni uch turga bo‘lish mumkin: xomashyoni qizdirishni va o‘zgarishini 
ta’minlovchi pechlar va reaktorlar, mahsulotlarni bir-biridan ajratish uchun 
rektifikatsiya kolonnalari (ustunlari), issiqlikni bekoiga chiqib ketmasligi, ya’ni 
undan foydalanish uchun (utilizatsiyalash uchun) hamda sovitish kerak bo‘lgan 
mahsulotlarni sovitish uchun issiq almashtirish uskunalari. Neft va neft 
mahsulotlarini fizikaviy va kimyoviy qayta ishlash jarayonlari odatda endotermik 
bo‘lib, tashqaridan issiqlik berilishini talab qiladi.