Andijon davlat universiteti tabiyatshunoslik va geografiya fakulteti ekologiya va botanika kafedrasi

Neft va neft mahsulotlarini qayta ishlashning kimyoviy usullari texnologiyasi 
Neft mahsulotlarini yuqori harorat va bosim ostida chuqur destmksiyaga — 
krekingga olib keluvchi jarayonlar bilan bog‘liq. Bunda uglevodorod 
molekulalarining parchalanishi bilan bir qatorda barqaror moddalar sintezlanishi 
bilan bog‘liq bolgan ikkilamchi jarayonlar ham ketadi. 
Kreking dastlabki xomashyoga va uglevodorodlar parchalanishining qur va 
sayozligiga qarab 450—720° S da va 7 MPa gacha bosimda i: termik kreking, 
riforming, piroliz va kokslash usullarida amalga iriladi. Bu usullarning hammasi 
ham qo'shimcha ravishda motor ilg'isi hamda neftkimyo sanoati uchun gazsimon 
mahsulotlar olish onini beradi. 
Turli sinf uglevodorodlarining termik parchalanish jarayonlarining rakkabligiga 
qaramay ba’zi bir umumiy qonuniyatlami ko‘rish mumkin. kingning barcha turlari 
vodorod atomlari taqsimlanishi bilan kterlanadi, ya’ni yengil komponentlarning 
vodorodga boyishi og‘ir ponentlarning esa dastlabki xomashyoga nisbatan 
vodorodlar 
dorining 
kamayishi 
jarayoni 
kuzatiladi. 
Masalan, 
bir 
qurilmadaboruvchi yonni quyidagi tenglama bilan ifodalash mumkin: 
10(C+1,8H)=(C+3,2H)+6(C+2H)+2(C+1,3H)+(C+0,2H) 
Xomashyo gazlar benzin mazut 
koks
Termik kreking jarayonlarining ko‘pchiligi zanjirli radikal mexanizm sida boradi, 
uning boshlang‘ich harorati va tezligi uglevodorodlarning modinamik barqarorligi 
bilan bog‘liq bo‘ladi. 
Neft xomashyosining tarkibida tuzilishi juda xilma-xil bo‘lgan turli dagi 
uglevodorodlar bo‘ladi, tabiiyki, ularning termik barqarorligi ham licha bo‘ladi. 
Yuqori haroratda uglevodorodlar, ayniqsa parafinlar hun degidrogenlanishdan 

---

ko‘ra uglerod bog‘ining uzilishi bilan boradigan ayonlarning termodinamik 
jihatdan ehtimoli yuqori. Parafin levodorodlaming molekular massasi qanchalik 
katta bo‘lsa molekulaning njirning) o‘rtasidan uglerod-uglerod bog'ining uzilish 
ehtimoli ham unchalik yuqori bo‘ladi. Masalan, eykozan parafinining termik 
kreking yidagi asosiy mahsulotlarning hosil bo‘lishiga olib keladi: 
C20H42 
H
4
+Ci
9
H
3S
C
;
H
6
+C
1S
H;
6
C5H12+C15H30 CsH
16
+Ci2H;
6
C
10
H20+C
10
H2: 
To‘yingan va to'yinmagan uglevodorodlarning miqdoriy nisbati teng iganda, 
reaksion aralashmada mahsulotlarning miqdoriy nisbati chapdan ng tomonga 
keskin oshadi. 
Naften uglevodorodlarning termik barqarorligi parafinlarga nisbatan ncha yuqori 
bo‘ladi. Yuqori haroratda naftenlar uchun degidrogenlanish 
1
zanjirning uzilishi 
bilan boradigan reaksiyalar xarakterlidir.